نقشه ماهواره ای:

 

مشخصات و شرایط جغرافیایی:

پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران (iew): منطقه حفاظت شده شیدا یکی از مناطق آزاد با پتانسیل های طبیعی و وجود حیات وحش خصوصا کل و بز و قوچ و میش بود که به همین دلیل در تاریخ های ۱۳۷۵/۷/۲۱ و  ۱۳۸۰/۷/۱۵ بعنوان منطقه شکار ممنوع اعلام که پس از یک دوره تقریبا ده ساله در مورخ ۱۳۸۶/۱۱/۱۲ طی مصوبه شماره ۲۸۶ شورای عالی محیط زیست به عنوان منطقه حفاظت شده شیدا به تصویب رسید و عملا از این تاریخ به عنوان منطقه حفاظت شده در لیست مناطق چهارگانه تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست ثبت شد.

منطقه حفاظت شده شیدا با وسعت ۲۳,۸۹۸ در استان چهارمحال و بختیاری و قسمتی از آن در استان اصفهان قرار دارد که فاصله آن تا شهرکرد ۲۷ کیلومتر و نزدیکترین شهر همجوار آن شهر بن می باشد.

منطقه شیدا عمدتا کوهستانی بوده و بخش کمی نیز تپه ماهوری و دشتی می باشد که تنها قسمت دشتی در قسمت مرکزی منطقه پیرامون روستای شیخ شبان قرار دارد.

راههای دسترسی:

عمده محدوده منطقه توسط جاده پوشش داده شده به نحوی که جاده آسفالته بن لارک و جاده خاکی لارک به یان چشمه، جاده آسفالته آزادگان به روستای کلیچه، جاده خاکی روستای کلیچه به بارده، جاده آسفالته بارده و جاده خاکی بارده به بن را می توان نام برد که دربرگیرنده محدوده و مرز منطقه محسوب می شوند.

بلندترین ارتفاع در منطقه ۳۱۶۵ متر در ارتفاعات کوه برآفتاب و پائین ترین ارتفاع در محل روستای کلیچه با ۲۱۰۰ متر از سطح دریا است.

اقلیم:

ترکیب کلیه عناصر آب و هوایی تعیین کننده نوع اقلیم می باشد. اقلیم منطقه بر اساس روش “آمبرژه” جزء اقلیم ارتفاعات محسوب می شود که دارای اقلیم خشک سرد تا نیمه خشک سرد می باشد.

اقلیم منطقه بر اساس روش اقلیم نمای “دومارتن” دارای اقلیم نیمه مرطوب می باشد.

رژیم بارندگی در منطقه شیدا به گونه ای است که قسمت اعظم بارندگی در نیمه دوم سال و عمدتا در فصل زمستان اتفاق می افتد. توزیع فصلی ماهانه و سالانه بارش بر فعالیت های بیولوژیک و حیات وحش تاثیر قابل ملاحظه ای دارد.

میانگین بارش منطقه حفاظت شده شیدا ۴۶۲ میلیمتر اندازه گیری شده است به طوریکه در فصل زمستان بیشترین میزان بارش و تابستان کمترین مقدار بارش را به خود اختصاص داده اند. وقوع بارش روزانه با متوسط ۳/۴ میلیمتر در منطقه و هرساله ۱۸ روز از سال انتظار بارش برف می رود.

مقادیر ضریب برفگیری بالاتر از ۵۰% در ۲ ماه از سال حاکی از ریزش برف نسبتا سنگین در منطقه می باشد.

وقوع یخبندان از آبان ماه تا فروردین ماه به مدت ۶ ماه از سال از جمله محدودیت های قابل ذکر در منطقه است. جهت باد در منطقه جنوب غربی است بطوریکه باد غالب منطقه باد جنوب غربی است.

منابع آبی:

جمعا ۶۷ دهنه چشمه و ۱۰ رشته قنات در منطقه وجود دارد که اکثر آنها در محل برخورد آهک با مارن واقع شده و دبی قابل توجهی ندارند. به اینچنین چشمه هائی که معمولا کم آب هم هستند اصطلاحا چشمه های کنتاکتی گفته میشود.

پرآب ترین منبع آبی منطقه، قنات کاریز ۱ در حوالی روستای بارده است. دو سد خاکی نیز یکی در روستای حیدری و دیگری در روستای لارک موجود است. با استفاده از یک لوله ۱۶ اینچی نیز از رودخانه عمل پمپاژ آب صورت میگیرد.

از چشمه های منطقه می توان به چشمه مری، چشمه گاو، چشمه قربانقلی، چشمه آی باغی، چشمه نساحیدری، چشمه قاران قلوغ دره و قنات قلعه دره سی، قنات حبیب آباد، قنات غریب خان، قنات رستمیان و قنات حاج قاسم اشاره نمود.

جاذبه های اکوتوریستی:

وجود مراکز گردشگری زیاد چون امامزاده بارده، امامزاده سید بهاءالدین، سد و رودخانه زاینده رود، چشم اندازهای زیبا، گرداب بن، سدهای خاکی شیخ شبان، بارده، تومانک، حیدری، پیست اسکی بارده که در حاشیه و بعضا در داخل منطقه قرار می گیرد پتانسیل هایی هستند که این منطقه را از حیث گردشگری و استفاده های تفریحی دارای اهمیت می سازد که با برنامه ریزی مناسب، قابل استفاده و بهره برداری خواهد بود.

همچنین تفریحات فیزیکی پر تحرک مانند کوه نوردی، صخره نوردی، پیاده روی، قایقرانی، ماهیگیری، لذت جویی از مناظر و… از دیگر قابلیت های گردشگری منطقه می باشد.

وضعیت اقتصادی – اجتماعی:

در محدوده قبلی شکار ممنوع شیدا تعداد ۲۸ روستا و شهر در منطقه و حاشیه آن وجود داشت که به تبع مشکلات زیادی در زمینه های مختلف بوجود آورده بود، بنابراین سعی گردید در منطقه پیشنهادی جدید (حفاظت شده) با لحاظ نمودن کلیه جوانب کمترین مراکز جمعیتی منطقه را تحت شعاع قرار دهد.

با این اوصاف روستای شیخ شبان در داخل منطقه، شهر بن و روستاهای تومانک، بارده کلیچه، حسین آباد، آزادگان، لارک و حیدری در حاشیه منطقه قرار گرفته اند.

وضعیت حفاظتی:

این منطقه دارای یک پست ثابت محیط بانی بنام بارده است که در کنار پاسگاه یانچشمه حفاظت از این منطقه را بعهده دارند.

پوشش گیاهی:

اطلاعات بدست آمده از مطالعه و بررسی های صحرایی نشان میدهد که منطقه حفاظت شده شیدا دارای تعداد ۵۶ خانواده با ۲۴۸ جنس و ۴۰۱ گونه گیاهی می باشد.

هر چند آثار تخریبی در عرصه منطقه طرح مشاهده می گردد و به نظر می رسد ترکیب گیاهی دستخوش تغییرات زیادی گردیده است، با این وجود این منطقه طرح دارای پتانسیل خوبی برای رویاندن گیاهان مختلف می باشد.

از نظر سیستماتیکی تعداد ۴۰۱ گونه گیاهی متعلق به ۲۴۸ جنس و ۵۶ تیره در این منطقه تعیین گردیده است. از این تعداد ۶۳ گونه از ۴۳ جنس آن متعلق به ۵ تیره تک لپه ای و بقیه گیاهان دو لپه ای بودند.

از نظر اشکال حیاتی ۷۶ گونه گیاهی یکساله و تروفیت، ۱۱ گونه درختی (عمدتا کاشته شده)، ۱۴ گونه درختچه، ۳ گونه آبزی و ۴ گونه انگلی در این منطقه پراکنش دارند.

از نظر فرم های رویشی رانکیر حدود ۹/۱۸%  از گونه ها (۷۶گونه) تروفیت، ۹۵/۹% گونه ها (۴۰گونه) ژئوفیت، ۷۲/۶% فانروفیت(۲۷گونه)، ۲۴/۴% گونه های کریپتوفیت (۱۷ گونه) و ۴۵/۵۸% همی کریپتوفیت (۲۳۵گونه)، گونه های آبزی ۷۵/% (سه گونه) و گونه های انگل ۱% (چهار گونه) هستند. وفور همی کریپتوفیتها دلیل بر وجود اقلیم سرد معتدل است.

نکته قابل توجه دیگر در مورد محدودیت کریپتوفیت ها و فانروفیت ها باز به مسئله اقلیم منطقه بر می گردد. با توجه به محدودیت رطوبت در بسیاری از ماه های فصل رویش، منابع آبی کافی با توجه به دمای بالای محیط در تابستان نیست. همچنین در زمستان نیز حفاظت از جوانه اولیه در سرما باعث می شود که وفور این فرم ها محدود به تعداد مقاوم با بافت محافظتی فراوان تر در برابر سرما و تبخیر شود. نکته جالب در مورد فراوانی حدود ۱۹ % تروفیت، عمدتا به ویژگی فرصت طلب بودن این نوع گونه ها بر می گردد. آنچه در بخش های مختلف فصل رویش (عمدتا اوایل آن) به سرعت رویش یافته و در یکی دو ماه چرخه رویشی خود را با تولید بذر (اکثرا کوچک و فراوان) تکمیل و سپس خشک می شوند.

جایگاه منطقه شیدا از دیدگاه کورولوژی یا پراکنش جهانی: از میان ۴۰۱ گونه گیاهی ذکر شده برای منطقه شیدا، تعداد ۳۱۹ گونه آن حدود ۳۳/۷۹% از عناصر ایرانی – تورانی هستند و به دلیل تقابل و نفوذ عناصر نواحی رویشی عمده مجاور آن یعنی عناصر اروپا – سیبریایی در شمال و عناصر صحارا سندیایی در جنوب، ما شاهد حضور عناصر مشترک ایرانی تورانی، اروپا سیبریایی (۱۸/۱۳% یا به عبارتی ۵۳ گونه) و همچنین عناصر مشترک ایرانی تورانی- صحارا سندیایی با ۶ گونه (۵/۱%) در منطقه هستیم. مهاجرت ۶ گونه دیگر از مناطق مدیترانه ای و پراکنش در بین سایر عناصر نکته جالب دیگری است که شامل ۵/۱ % از گونه های دیگر منطقه است.

گونه های اندمیک (انحصاری): با توجه به بررسی های بعمل آمده، از بین عناصر ایران – تورانی موجود در منطقه تعداد ۴۵ گونه از آنها، اندمیک (انحصاری) ایران بودند. که برخی مانند:
Scorzonera ispahanica Boiss، Cousinia bachtiarica Boiss و Satureja bachtiarica Bunge آندمیک منطقه بختیاری و اصفهان هستند. هرچند توجه به این نکته مهم است که بسیاری از گونه های اندمیک از جمله گونه های مذکور به نحوی در حال یا در آینده نه چندان دور، با رویه ای که بشر در پیش گرفته در خطر انقراض قرار گرفته یا می گیرند.

گیاهان دارویی منطقه: از بین ۴۰۱ گونه ذکر شده در شیدا حدود ۱۲۴ گونه آن (یعنی حدود ۳۱% گونه ها) دارویی هستند. نام این گونه ها در منابع و متون معتبر گیاهان دارویی کشور به ثبت رسیده و یا اینکه بطور بومی اهالی منطقه و یا استان آنها را جهت مصارف گوناگون دارویی و موارد مشابه به کار می برده اند.

گونه های شاخص جانوری:

در منطقه حفاظت شده شیدا درمجموع ۷۱ گونه جانوری متعلق به ۳ رده شناسایی شده است. این گونه ها به تفکیک عبارتند از: ۲۲ گونه خزنده، ۲۷ گونه پرنده و ۲۲ گونه پستاندار.

از جانوران شناسایی شده در این منظقه ۳ گونه حمایت شده و ۱ گونه در خطر انقراض هستند و تعداد ۵ گونه در طبقات مختلف فهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت قرار می گیرند.

تنوع گونه های جانوری در منطقه حفاظت شده شیدا می تواند به عنوان بهترین پتانسیل جهت کنترل بیولوژیک آفات گیاهی و همچنین بهره وری اقتصادی مورد توجه قرار گیرند. منظور از بهره وری اقتصادی، رواج اکوتوریسم یعنی طبیعت گردی هدفمند و مبتنی بر حفظ و رعایت اصول اکولوژیک است. بنابراین، استفاده های پایدار توریستی می تواند به عنوان یکی از گزینه های بهره برداری از مناطق تحت مدیریت سازمان محیط زیست با تکیه بر حیات وحشی غنی، مطرح باشد.

گونه های شاخص جانوری منطقه حفاظت شده شیدا عبارتند از:

پستانداران: شغال، گرگ، کل و بز، قوچ و میش، تشی، خرگوش، گراز، روباه معمولی، انواع جوندگان و خفاش ها

پرندگان: کبک، گنجشک معمولی، کلاغ معمولی، عقاب طلایی، سبزقبا، کلاغ سیاه، دارکوب باغی، کبوتر چاهی، باقرقره، کمرکلی بزرگریا، دلیجه، چکاوک کاکلی، پرستو، چکاوک طوقی و زاغ نوک سرخ

خزندگان: آگاما، انواع مارها، لاک پشت و …

تعارضات و تهدیدهای منطقه:

عوامل و فرایندهای اصلی مخرب محیط زیست به طور عام شامل مجموعه عوامل انسانی و طبیعی می باشد. بطور کلی انسان هر گونه اقدامی را در محیط انجام می دهد بصورت سیستماتیک دارای اثرات متقابل بر روی خودش می باشد، که در برخی از موارد این مجموعه اثرات بدنبال برداشت انسان بدون در نظر گرفتن اثرات ناپایدار و پایدار بر روی محیط صورت می پذیرد که منجر به تخریب محیط زیست گردیده است.

در منطقه حفاظت شده شیدا به جز روستای شیخ شبان و روستای کوچک حسین آباد که در داخل منطقه قرار دارند مابقی روستاها و شهر بن در حاشیه و خارج از منطقه می باشند، ولی متاثر از منطقه بوده و می توانند روی منطقه نیز تأثیر بگذارند. درخواست زمین جهت توسعه روستاها و واحدهای تولیدی، خدماتی و صنعتی و همچنین وجود مستثنیات مردمی در منطقه از مواردی است که باعث ایجاد تعارض خواهد گردید.

وجود معادن در منطقه که در ابتدای ممنوعیت شکار سال ۱۳۷۵ نیز از سوی سازمان صنایع و معادن ۹ معدن در محدوده پیشنهادی اعلام گردید و در محدوده حفاظت شده نیز پنج معدن در قسمت شیدا، بارده، کوه افغان، حسین آباد و تنگ لاشیران وجود دارد. علاوه بر آن طرح های طوبی و مرتعداری که قبلا از سوی اداره کل منابع طبیعی واگذار گردیده است از تعارضات موجود در منطقه می باشند.

حوادث و رخدادهای منطقه:

- بازداشت چهار شکارچی متخلف بهمراه لاشه یک قوچ وحشی در آذر ۱۳۹۳ (لینک مرتبط)

- در آذرماه ۱۳۹۳ محیط بانان یک میش وحشی را که بر اثر حمله گرگ زخمی شده و به حاشیه جاده پناه آورده بود نجات دادند (لینک مرتبط)

- شامگاه ۲۸ مردادماه ۱۳۹۱، یک شکارچی متخلف شبانه وارد منطقه حفاظت شده شیدا در استان چهارمحال و بختیاری شده و هنگامیکه محیط بانان قصد برخورد قانونی با وی را داشتند، با مامورین درگیر شد. در جریان این درگیری بر اثر شلیک با اسلحه گلوله زنی به سمت محیط بانان و برخورد ترکش های مرمی و سنگریزه به بدن مامورین، محیطبان «علی اصغر احمدی» از ناحیه صورت و محیطبان «مرتضی سورانی» از ناحیه بازو، صورت و قرنیه چشم دچار آسیب دیدگی شدند. (لینک مرتبط)