منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن

مشخصات و شرلیط جغرافیایی:

دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: تقریبا از زمان تأسیس اداره حفاظت محیط زیست قائنات (سال ۱۳۷۴) منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن مورد توجه قرار گرفت. در سال ۱۳۸۰ منطقه شاسکوه و دشت اسفدن با ۱۱۴۶۵۰ هکتار به عنوان منطقه شکار ممنوع پیشنهاد گردید و در سال ۱۳۸۲ با تفکیک اراضی کشاورزی و گویا نمودن منطقه، مساحت آن به ۱۱۱۵۴۲ هکتار تقلیل یافت و در ۱۳۸۴/۲/۱۵ رسما به عنوان اولین منطقه شکار ممنوع انتخاب گردید. در سال ۱۳۸۵ با دقت نظر بیشتر، قسمت جنوبی منطقه که تعارضات بیشتری داشت حذف و قسمت دشتی – تپه ماهوری فرخی و مهدی آباد که محل گدار قوچ و میش با زیستگاههای مجاور بود به منطقه پیشنهادی حفاظت شده الحاق و سرانجام بر اساس آگهی رسمی مصوبه شماره ۲۸۵ شورای عالی حفاظت محیط زیست مورخ ۱۳۸۶/۱۱/۱۲ بعنوان منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن با مساحت ۷۰۳۰۰ هکتار به تصویب رسید.

حدود اربعه:

شمالا: از منبع ذخیره آب ابراهیم آباد به تقاطع خط انتقال برق فشارقوی به جاده تیگاب سپس در مسیر جاده آسفالته تا تقاطع راه خاکی گرد تیغ به راه آسفالته تیگاب و پس از گذر از محل تلاقی رودخانه گرماب و راه خاکی گرد تیغ در مسیر تپه ماهورهای انتهای اراضی کشاورزی گرماب به پل سوم گرماب – تیگاب و از آنجا در مسیر جاده آسفالته به پل دوم تیگاب به گرماب و سپس به منبع ذخیره آب تیگاب و از آنجا به خانه کشاورزی علی کامکاری سپس در مسیر جاده خاکی کریزان به تقاطع راه خاکی کریزان – بند – آخوند و پس از گذشتن از انتهای خانه های عشایری بند آخوند و سد بند آخوند به انتهای اراضی کشاورزی بند آخوند یا (تلاقی راه جیپ رو و بند آخوند – کریزان) سپس در مسیر راه خاکی تا مظهر قنات کریزان.

شرقا: از مظهر قنات کریزان پس از گذشتن از منبع ذخیره آب کریزان و راه خاکی سد نیار و خود سد در امتداد رودخانه به انتهای اراضی کشاورزی کلاته کافور و سپس به مادرچاه قنات پیکستان و از آنجا به مادر چاه قنات استند و در مسیر راه خاکی انتهای مزارع کشاورزی استند به جاده آسفالته سپس در مسیر جاده به ایستگاه هواگیری شبکه انتقال آب بهمن آباد سپس در مسیر راه خاکی به طرف روستای متروکه بهمن آباد پس از گذشتن از مظهر قنات فندخت و سد خاکی و منبع ذخیره آب در مسیر جاده آسفالته تا آبنمای نرسیده به میرآباد و پس از گذشتن از باغ سنگی میرآباد تا مادر چاه قنات قدیمی میرآباد(چنار) و در مسیر راه خاکی میرآباد – مزار بی بی زینب و تقاطع کانال آب با راه و قبرستان قدیمی میرآباد به مظهر قنات اسفاد سپس به قبرستان اسفاد و اسطبل دامداری رستم رمضانی و از آنجا در مسیر راه انتهای اراضی کشاورزی آبیز به مظهر قنات و قبرستان روستا در مسیر راه قدیمی آبیز دوازده امام و مظهر قنات دوازده امام در مسیر جاده خاکی به قنات وندپایین و در انتهای اراضی کشاورزی وندپایین به جاده قدیمی آبیز – دوست آباد و از امتداد آن به انتهای اراضی دیم حاجی آباد سپس به آبنمای پایین سد حاجی آباد.

جنوبا: از آبنمای پایین سد حاجی آباد در مسیر جاده آسفالته حاجی آباد تا تقاطع راه خاکی قدیمی حاجی آباد در مسیر خط انتقال برق پس از گذشتن از منبع ذخیره آب سیچ و قبرستان در امتداد راه خاکی قدیمی حاجی آباد به تقاطع راه خاکی با جاده آسفالته سپس در مسیر جاده آسفالته تا تقاطع جاده اختصاصی چاه های آب شرب حاجی آباد و در مسیر آن تا انتهای جاده و از آنجا به چاه آب شرب اسفدن و در مسیر راه خاکی به انتهای اراضی واگذاری به شن شوئی و استخر ذخیره آب پیشکوه سپس در مسیر خط انتقال آب شیخ علی و پس از گذشتن تا منبع ذخیره آب روستا، غسالخانه و انتهای اراضی واگذاری به شیخ علی و انتهای اراضی چاه بلوچ تا تقاطع راه خاکی شیخ علی به جاده جدید آسفالته قاین حاجی آباد سپس در مسیر جاده جدید تا تقاطع اصلی راه چاه های سینیدر با جاده.

غربا: از تقاطع راه اصلی چاه های سینیدر با جاده پس از گذشتن از انتهای اراضی چاه ها سپس بر روی خط تراز ۱۲۷۵ متر با انبار مخروبه در مسیر راه خاکی گرد تیغ تا سه راهی خواف گردتیغ سپس در مسیر جاده آسفالته تا روستا تقاطع خط انتقال برق فشار قوی با جاده آسفالته در ابتدای روستا به دکل فشار قوی ۵۲۳ در مسیر راه خاکی به جاده آسفالته سپس در مسیر جاده آسفالته به پل یک دهنه نرسیده به مهدی آباد و از آنجا به منبع آب شرب مهدی آباد.

سیمای طبیعی منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن تشکیل شده از کوهستان به مساحت تقریبا ۲۶۹۸۹ هکتار، تپه ماهور ۱۹۷۴۷ هکتار، دق ۱۱۷۱ هکتار و بقیه را مناطق دشتی و زمین های با شیب ملایم ۲۳۶۳۴ هکتار فرا گرفته است.

کوهها و برآمدگیهای عمده منطقه شاسکوه مربوط به دوران دوم و سوم زمین شناسی است که جنس کانیها و سنگهای آن بیشتر از آهک، دولومیت، شیست رسوبی، فیلیت، کنگلومرا، ماسه سنگ، چرت، ژیپس، شیل، مرمریت و بعضا کانیهای آذرین مثل گرانیت، کانیهای دگرگون شده و آزبست نیز در بین سایر رسوبات منطقه قابل رؤیت می باشد.
در بین سنگهای رسوبی منطقه، فسیل های متنوعی از نرم تنان و دوکفه ای ها مربوط به دوران های قبل زمین شناسی نیز به چشم می خورد که از لحاظ زمین شناسی و مطالعات علمی بسیار با ارزش محسوب می گردند. شناسایی فسیل ها و تشخیص سن دقیق آن نیازمند مطالعات دقیق دیرین شناسی در منطقه می باشد.

بخش کوهستانی، بیشترین مساحت منطقه را به خود اختصاص داده است. رشته کوه شاسکوه بطول ۳۳ کیلومتر در جهت شمال غربی- جنوب شرقی و در سمت شرق منطقه کشیده شده و مهمترین بخش منطقه از نظر تنوع زیستی می باشد. وجود یال های ستیغ و دره های عمیق، حفره ها و فرو رفتگی ها در محیط کوهستان، زیستگاه خوبی برای انواع گونه های جانوری فراهم کرده است.

قسمت تپه ماهوری زیستگاه قوچ و میش بوده و در قسمت دشتی می توان گونه های با ارزش جانوری از قبیل هوبره و زاغ کویری را مشاهده نمود. وجود جنگلهای تنک بنه و بادام وحشی بعنوان ذخیره گاهی است که از تنوع ژنی قابل ملاحظه ای برخوردار می باشد.

صخره های صعب العبور زیستگاه کل و بز است. این زیستگاه قابلیت رهاسازی پلنگ را نیز دارا می باشد که در گذشته نه چندان دور در این صخره ها می زیسته است. وجود غارها و شکاف های عمیق شرایط مناسبی را برای پناه و زیست بعضی گربه سانان و دیگر پستانداران گوشتخوار مهیا نموده است. همچنین سنگاب هایی جهت تأمین آب وحوش در بعضی نقاط صخره ای یافت می شود که فاکتور مهمی برای حفاظت و در امان ماندن از تیررس شکارچیان محسوب می شود. وجود صخره های رفدار (طاقچه مانند)، مکان خوبی جهت زادآوری پرندگان شکاری بزرگ از جمله عقاب کوهستان، کرکس، عقاب طلایی و دیگر پرندگان شکاری می باشد.

جاذبه های اکوتوریستی: با عنایت به اینکه در منطقه حفاظت شده شاسکوه طرح مدیریت انجام نگرفته و در حال حاضر نیز در تاریخ قراردادی در تاریخ ۱۳۹۰/۱۲/۱۸ جهت اجرای طرح مطالعاتی پژوهشی منطقه حفاظت شده شاسکوه مابین اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی با دانشگاه محیط زیست کرج به امضاء رسیده است. تاکنون هیچگونه سرمایه گذاری برای امر تفریح و تفرج در داخل منطقه صورت نگرفته است. شایان ذکر است زیارتگاههایی در سطح منطقه پراکنده اند که دارای پتانسیل گردشگری می باشند. از جمله مزار شاسکوه، مزار میرآباد، مزار ۱۲ امام، همچنین پوشش درختی پراکنده در سطح منطقه محیط جذابی برای گردشگران بخصوص مردم بومی منطقه فراهم کرده که بطور مرتب مورد استفاده قرار می گیرد.

از آنجایی که مردم منطقه به امر کشاورزی و دامداری اشتغال دارند متاسفانه خشکسالی های اخیر در وضعیت معیشتی مردم بسیار تاثیر گذار بوده است.

منطقه در حال حاضر دارای دو پاسگاه محیط بانی و دو انبار علوفه با تعداد ۴ نفر نیرو می باشد. همچنین دو طرح احیاء، تکثیر و پرورش آهو و هوبره در منطقه در حال بهره برداری هستند.

پوشش گیاهی:

تنوع در پستی و بلندی منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن باعث نوسان حرارتی و طبعا شرایط اقلیمی متفاوتی را بخصوص از نظر نوع بارش در منطقه ایجاد نموده است که به دنبال آن تنوع گیاهی کم نظیر از نوع خشکی زی، آبدوست، مقاوم به شوری، گیاهان علوفه ای، بوته ای، درختچه ای و درختی قابل مشاهده است. میشود گفت در این منطقه تضادها در کنار هم جمع شده اند! درخت Lonicera persica را می توان در کنار بنه و بادامشک و گیاهان بوته ای یافت می شود. درخت پده که آبدوست هست را می توان حوالی درختچه های مقاوم به خشکی یافت. Vitex  negundo (پنج انگشت) از تیره شاه پسند که جزو فلور منطقه خلیج عمانی و مناطق گرمسیری است در حاشیه منطقه یافت می شود.

الف) گیاهان دارویی: از قبیل آویشن، بادرنجبویه، بابونه، کلپوره و …
ب) گیاهانی که جنبه اقتصادی دارند: از قبیل زیره سیاه، انغوزه، بنه وحشی
ج)  گیاهانی که جنبه مصارف کاربردی در صنایع دستی و زندگی عشایری دارند: از قبیل بادامشک که از سرشاخه های باریک آن در تهیه سبد و از پوست ساقه آن برای رنگ نمودن مشک یا از ساقه های تاغ ( Haloxilon ) برای درست نمودن آغل گوسفند و از چوب بسیاری از گونه ها برای سوخت استفاده می کنند.
د) گیاهانی که جنبه خوراکی دارند: مثل کمای کوهی و دشتی که در هنگام رویش، با برداشت بیرویه گیاه تازه آن، هم جهت مصرف خوراکی و هم فروش آن حتی به شهرهای دور دست از قبیل نیشابور و مشهد، به تخریب مراتع کمک می کنند. یا استفاده از ساقه آبدار و گوشتی بعضی از گیاهان یا غده زیرزمینی آن.

گونه های شاخص جانوری:

تا کنون ۳۱ گونه پستاندار در منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن شناسایی شده است. از این تعداد، سه گونه جانوری قوچ و میش، گربه وحشی و گربه پالاس در خطر انقراض و آهو در این منطقه منقرض شده است.

گونه های شاخص جانوری منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن شامل حیواناتی از قبیل کل و بز (در برخی از نقاط کوهستانی به واسطه عدم تردد افراد، عمر بعضی از کل ها به بالای ۱۲ سال می رسد)، قوچ و میش، خرگوش، شغال، گرگ، کفتار، خرگوش، تشی، گربه پالاس (تا کنون دو قلاده گربه پالاس در این منطقه مشاهده شده است)، گربه شنی، گربه وحشی، مار جعفری، روباه شنی، روباه معمولی، دوپای کوچک، پامسواکی بزرگ، کاراکال، جرد ایرانی، جربیل نیمروز، ول خراسانی، ول حفارافغانی، موش ورامین، جربیل بزرگ، جربیل هندی، سمور، زرده بر، پایکا، خفاش نعل اسبی بزرگ، خفاش بال سفید و پلنگ که در چند دهه گذشته با کشتار پلنگ ها این گونه را از این زیستگاه حذف نموده اند.(هنوز هم احتمال حضور و علائمی از وجود پلنگ در این منطقه وجود دارد)

تا کنون ۹۳ گونه پرنده در منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن شناسایی شده است که از این تعداد پنچ گونه در معرض خطر انقراض قرار دارند. همچنین می توان به وجود ۱۵ گونه پرنده آبزی و کنار آبزی مهاجر در منطقه شاسکوه اشاره کرد.

عقاب طلایی، عقاب خالدار بزرگ، بالابان، شاهین و هوبره را از جمله گونه های پرنده در معرض خطر انقراض در این منطقه به شمار می روند. همچنین چکچک ابلق، شاه بوف، شبگرد هندی، سهره طلایی، سنگ چشم دم سرخ، دم جنبانک زرد، دم جنبانک خاکستری، شبگرد، زاغ کویری، بالابان قرقی،کبک، تیهو، سیاه سینه و کرکس از گونه های پرندگان نادری هستند که در این منطقه زندگی می کنند.

تعارضات و تهدیدهای منطقه:

۱- چرای بیرویه: عدم تعادل دام و مرتع باعث هجوم رقابتی دامداران به منطقه گردیده و این امر باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و افزایش رواناب ها در سطح منطقه گردیده است.

۲- عدم اجرای ممیزی مراتع از یک طرف و صدور پروانه مرتعداری بدون تعریف مشخص حد و حدودات آن برای دامداران توسط اداره منابع طبیعی و بدون در نظر گرفتن ضوابط زیست محیطی و حتی عدم نظارت و رعایت بازه زمانی مندرج در پروانه.

۳- تخریب و تصرف اراضی: بدلیل عدم تفکیک مستثنیات و اراضی کشاورزی یا تفکیک غیر صحیح و غیر کارشناسی و عدم انطباق نقشه های موجود در اداره منابع طبیعی با اراضی افراد، متأسفانه باعث سوء استفاده افراد گردیده است و هرساله مردم نسبت به تصرف اراضی ملی اقدام می کنند. وجود دو آبادی به نامهای کلاته شیخعلی و کلاته میرشاه باعث تنش هایی برای زیستگاهها می باشد.

۴- بهره برداری رقابتی و بیش از حد از منابع گیاهی

۵- راهها: راههای موجود در منطقه تماما خاکی می باشد. راه گردیغ، راه شیخعلی جدید از سمت جنوب و راه آبیز از سمت جنوب غرب تا پای قله شاسکوه و راه خاکی شیخعلی به گردتیغ و گرماب مهمترین راههای منطقه هستند. راههای منتهی به شاسکوه جنبه تفرج و توریسم را دارند و در صورت عدم ساماندهی تخریب و فشار بیشتری به منطقه وارد می کنند و راه گردتیغ به جهت تردد افراد سه یا چهار روستای گردتیغ، گرماب، تیگاب و کریزان به مقصد قاین و بالعکس بوده و جنبه آمد و شد عمومی دارد، این راه تهدیدی برای زیستگاه اصلی نیست اما به هر حال باعث جدایی قسمت شمالی از مرکز منطقه گردیده است. راههای مالرو زیادی نیز در سطح منطقه پراکنه اند که مهمترین آن مسیر کریزان تا چشمه عطا بوده و باعث تهدید منطقه امن می شود.

۶- شکار بیرویه: با توجه به موقعیت منطقه از نظر نزدیکی به مرز ایران افغانستان و به تبع آن مسلح بودن بیشتر خانوارهای عشایری بر حسب سنت قدیمی خود، متأسفانه دست اندازی به حیات جانوری و شکار غیر مجاز وحوش بشدت ادامه دارد. شکار

۷- عدم نیروی انسانی و پرسنل کافی برای حفاظت: متأسفانه نیروی حفاظتی این منطقه در مطابق با استاندارد تعریف شده نمی باشد. از طرفی نیروهایی که بکار گرفته شده اند بصورت طرحی بوده و هیچگونه پشتوانه تجهیزات دفاعی فردی از قبیل اسلحه با توجه به تهدیدات موجود ندارند.

۸- اماکن مسکونی: در حواشی این منطقه حفاظت شده بخصوص ضلع شرقی آن تعدادی روستا وجود دارد شغل اکثر مردم این منطقه دامداری می باشد. در بعضی از روستاها از طرفی انفجار جمعیتی وجود دارد مثل روستاهای فندخت بهمن آباد و آبیز .

۹- وجود دو روستای گردتیغ و دوچاهی در داخل منطقه: بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ۱۳۸۵، جمعیت روستای گردتیغ ۷۹ نفر و دوچاهی ۵۶ نفر هست و شغل مردم این دو روستا دامداری می باشد. تعداد دامهای افراد نیز بیشتر از حد معمول بوده و تعادل دام و مرتع رعایت نشده که این موضوع باعث تخریب بیش از حد مراتع محدوده این دو روستا گردیده است.

وجود سکونتگاههای زیاد در حاشیه منطقه مخصوصا ضلع شرقی آن که زیستگاههای آن از حساسیت بالاتری نیز برخوردار می باشد باعث گردیده:
الف) افراد سود جو با کمترین مانعی بطور سریع به تخریب یا شکار غیر مجاز خود پرداخته و در فاصله زمانی کوتاهی به خانه هایشان مراجعت کنند بدون اینکه مأموران محیط زیست بتوانند اقدامی انجام دهند.
ب) محیط های صخره ای زیبا در مجاورت سکونتگاهها باعث جذب افراد برای تفریح و تفرج گردیده است که این موضوع باعث ناامنی و استرس در حیات وحش می گردد

۱۰- معادن: خوشبختانه معادنی که قبل از ارتقای منطقه فعالیت می کرده اند بصورت غیر فعال و متروکه درآمده و هیچگونه مجوزی نسبت به واگذاری معادن جدید صادر نگردیده است.

حوادث و رخدادهای منطقه:

در سال ۱۳۹۰ یک راس آهو که در اثر برخورد با خودرو آسیب دیده بود در پاسگاه محیط بانی شیخعلی تیمار و سپس در سایت تکثیر و پرورش آهو در این منطقه نگهداری می شود. در نهایت یکی از پاهای این آهو بدلیل شدت جراحات قطع می گردد.

برای اولین بار در ایران، زهر مار جعفری توسط موسسه سرم سازی رازی و اداره کل حفاظت محیط زیست خراسان جنوبی در پاسگاه محیط بانی شیخعلی گرفته شد.

یک جفت آهو که در سال ۱۳۸۶ از متخلفین شکار و صید توسط اداره کل حفاظت محیط زیست استان کشف و ضبط شده بود در زیستگاه موقتشان در محل این اداره بره ای سالم به دنیا آوردند.

در بهمن سال ۱۳۸۹ برخورد یک خودرو با یک راس آهو منجر به مرگ آهو شد.

تصاویر منطقه حفاظت شده شاسکوه و اسفدن:

 

 

+20
-2
  

5 دیدگاه

  1. بسملی می‌گوید:

    با سلام
    دوست عزیز، ضمن تشکر از شما بابت درج مطالب منطقه حفاظت شده شاسکوه در سایت، بهتر بود منبع مطالب را ذکر و همچنین نام عکاسها را از تصاویر پاک نمیکردید. تمام این مطالب متعلق به بنده است.

    پر طرفدار Thumb up 15 Thumb down 3

    • سید مهدی میرسیار می‌گوید:

      با سلام به دوستان دیده بان محیط زیست
      خواهشمندم با توجه به تعلق خاطر و علاقه ای که دوستان و همکاران در خصوص حیات وحش دارند و سختی کار و تهیه گزارشات تصویری از مناطق، حتما استفاده از مطالب و تصاویر با ذکر نام ماخذ و تصویر بردار ( عکاس) باشد تا علاوه بر اینکه حق زحمات ادا شود علاقه بیشتری نیز در تهیه و ارائه مطالب توسط کارشناسان و دوستداران ایجاد گردد

      پر طرفدار Thumb up 7 Thumb down 0

  2. زیرکوه می‌گوید:

    عکسها توسط هر کس تهیه شده عالیه مخصوصا عکسی که حیونا با لای کوه هستندخیلی زیباست ممنون ازتهیه کننده محترم .عکس از زاغ بور نمیتونین تهتیه کنین؟به نظرم این منطقه زاغ بور وجود داشته باشه

    پر طرفدار Thumb up 9 Thumb down 1

  3. رضا معاونی بمرود می‌گوید:

    باسلام.میخاستم بابت مطالب وعکس هایی که گذاشتین ازتون تشکر کنم

    موافقم / مخالفم Thumb up 2 Thumb down 0

پاسخ دادن به زیرکوه لغو پاسخ

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

*

شما می‌توانید از این دستورات HTML استفاده کنید: <a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <strike> <strong>