پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران (iew): کارکرد اندام‌های مصنوعی در انسان و حیوان با یکدیگر فرق‌های آشکاری دارد. هدف از ساخت اندام‌های مصنوعی برای حیوانات نیز اغلب متفاوت است: برخی مواقع این اندام‌ها کمک می‌کنند تا حیوان بتواند قبل از مرحله پیوند عضو زنده بماند، گاهی هدف این است که حیوان بتواند صرفا از خود مراقبت کند و کارهای اولیه‌اش را انجام دهد و برخی مواقع هم غرض این است که یک حیوان اجتماعی از بین هم‌نوعان خود طرد نشود و روابط اجتماعی‌اش را تاحدودی با سایرین حفظ کند.

با این وجود تجربه نشان می‌دهد که اندام‌های مصنوعی در حیوانات کارآیی چندانی ندارند و حتی می‌توانند در درازمدت مشکل‌آفرین هم باشند. در روزهای گرم تابستانی که گذشت، مرکز بازپروری حیات‌وحش پارک پردیسان با همکاری گروه مستندساز نیلوفر آبی، توانست گامی هر چند ابتدایی و نمادین را در این عرصه بردارد.

ماده جبیر بوشهری که با پای قطع شده بدین مرکز وارد شد، امروز برای گام برداشتن به یک پای مصنوعی تکیه می‌کند.

در تاریخ ۲۷ دی‌ماه سال ۹۴ یک ماده جبیر که در بوشهر دچار صدمه از ناحیه پا شده بود و قسمتی از پای خود را از دست داده بود، جهت ادامه دوره درمان به مرکز بازپروری حیات‌وحش پارک پردیسان انتقال داده شد. جراحت به اندازه‌ای جدی بود که نه‌تنها قسمتی از پا قطع شده بود بلکه در عین حال نکروزه شدن قسمتی از استخوان و عفونت شدید را هم به دنبال داشت.

از آنجایی که تشخیص دامپزشک ارشد کلینیک بازپروری حیات‌وحش پردیسان، دکتر ایمان معماریان مبتنی بر استئومیلیت (عفونت استخوان که می‌تواند سایر استخوان‌ها را نیز درگیر کند) بود لذا این ماده جبیر ملزم به دریافت چندین نوبت آنتی‌بیوتیک گردید. رسیدگی‌های مستمر چند ماهه پرسنل این مرکز، خوشبختانه به بهبودی کامل منجر شد اما یک واقعیت تلخ کماکان به قوت خود باقی بود: پایی که ظاهرا دیگر هیچ‌گاه قرار نبود دوباره بر زمین گذاشته شود.

اما حدود دو ماه پیش، دست‌اندرکاران کلینیک بازپروری حیات‌وحش پردیسان با همفکری گروه مستندساز نیلوفر آبی، تصمیم تازه‌ای برای این ماده جبیر گرفتند، ساخت یک پای مصنوعی.

«نیلوفر آبی» یک گروه مستندساز در حوزه‌ی گردشگری محیط‌ زیست و حیات‌وحش است که به دلیل سال‌ها تجربه و داشتن امکانات مکفی از هر گونه همکاری در بخش حفاظت بشدت استقبال می‌کند. مذاکرات مستمر آقای علی عمارلویی، مدیر مرکز بازپروری حیات‌وحش پردیسان با آقای مسعود مختاری، مدیر گروه مستندساز نیلوفر آبی و در عین حال حمایت‌های همه‌جانبه سازمان حفاظت از محیط‌زیست سبب گردید تا پای راست این ماده جبیر، قالب‌گیری و به منظور نصب اندام مصنوعی تقویت شود.

مدیر مرکز بازپروری حیات‌وحش پردیسان، ضمن تشکر از زحمات بی‌دریغ و چند ماهه گروه مستندساز نیلوفر آبی به این نکته اشاره کرد که «درست است که این ماده جبیر دیگر توان زیست در محیط طبیعی را با این شرایط نخواهد داشت اما انجام این کار صرفاً به منظور فرهنگ‌سازی بوده است.

تجربه استفاده از اندام‌های مصنوعی برای حیوانات نه‌تنها در ایران بلکه حتی در کل دنیا هم مثبت نیست، این اندام‌ها در درازمدت تبعات منفی خود را به همراه خواهند داشت و این نکته‌ای است که ما از روز اول بدان واقف بودیم. تنها هدف اعضاء تیم از اینکار، برداشتن گامی در راستای فرهنگ‌سازی بوده و مساله دیگری را مدنظر نداشته‌ایم.

بدیهی است که این مهم بدون همکاری ارزشمند، دوست‌داران واقعی حیات‌وحش و سازمان حفاظت از محیط‌ زیست بعنوان تنها متولی حیات‌وحش ایران به هیچ‌وجه میسر نمی‌شد. ما هنوز نمی‌دانیم که قرار است سمت و سوی چنین طرح‌هایی نه‌تنها در ایران بلکه در کل دنیا به کدام سمت برود اما این کاری بوده که از ما برمی‌آمده و در حد توان کوتاهی نکرده‌ایم.

امروزه از پیشرفته‌ترین تجهیزات و برنامه‌‌هایی مانند ۳D Laser Scanning برای ساخت اندام‌های مصنوعی، استفاده می‌شود اما همه این‌ها باعث نشده که تاثیرات بلندمدت این اندام‌ها بر حیوانات به صفر برسد. در سال‌های اخیر، فناوری چاپ سه‌بعدی در این زمینه بسیار کارآمد جلوه کرده اما هنوز هم اما و اگرهای زیادی بر سر راه است.

بدیهی است که حیوانات معلول در طبیعت و حیات‌وحش، محکوم به فنا هستند. اما وضعیت حفاظتی برخی از حیوانات به نوعی با سایرین فرق می‌کند و به همین دلیل هم هست که برخی از گونه‌های ارزشمند از نظر حفاظتی علیرغم نقص‌های غیرقابل درمان، در مراکز بازپروری حیات‌وحش تا آخر عمرشان نگهداری می‌شوند و تلاش‌ها برای بهبود کیفیت زیستی‌شان به طور مستمر ادامه خواهد داشت.

جبیرها که در اصل شباهت زیادی هم به آهوها دارند، هم‌اکنون براساس رده‌بندی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (آی‌یو‌سی‌ان) در رده آسیب‌پذیر جای گرفته‌اند لذا حفاظت از آن‌ها در برهه کنونی جزو اولویت‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست است. ماده جبیر بوشهری کلینیک بازپروری حیات‌وحش پردیسان نیز به دلیل ارزش حفاظتی‌اش، در این مورد خاص یعنی ساخت اندام مصنوعی مورد توجه قرار گرفته است.

قدم‌های استوار مراحل ساخت و نصب این پای مصنوعی بدین‌شکل بوده که نخست از پای جبیر بوسیله‌ی بانداژ کامپوزیتی مخصوص شکسته‌بندی، قالب تهیه شده و از طریق رزین‌ اپوکسی محل قرار گیری عضو مصنوعی تقویت شده است. سپس یک لوله از جنس فیبر کربن که البته بسیار سبک و فوق‌العاده مقاوم است، بعنوان ساق پای مصنوعی به وسیله‌ی کاسه‌ای تراشکاری شده از جنس پلیمر پلاستیکی پلی‌امید به قالب تقویت‌شده با اپوکسی متصل گردیده است.

در نهایت یک تکه لاستیک مقاوم در برابر سایش از جنس پلی‌پروپیلن بعنوان سم با ابعاد مشخص تراش‌کاری و در انتهای ساعد فیبر کربنی اضافه شده. پس از برشکاری و تصحیح اندازه‌ها و قرار دادن فوم و چرم داخل پروتز پای مصنوعی بوسیله‌ی بندهای چسبی به بدن جبیر متصل شده است.

علیرضا شهرداری‌پناه، دستیار دامپزشک ارشد مرکز بازپروری حیات‌وحش پردیسان که از آغاز پروسه درمان این جبیر تا جاسازی اندام مصنوعی حضور داشته، در این باره می‌گوید: «در تاریخ ۱۳ شهریور برای نخستین‌بار پا را به حیوان نصب و از آن پس حرکات آن را به دقت زیرنظر گرفتیم. شواهد اولیه حاکی از آن بود که حیوان علاقه چندانی به پای مصنوعی ندارد اما ظاهرا بعد از مدتی خسته شد و پس از آنهم دیگر تلاشی برای جدا کردن اندام مصنوعی نداشت. روز دوم با نهایت تعجب مشاهده کردیم که حیوان برخلاف روز گذشته پای مصنوعی را زمین هم می‌گذارد و از آن بعنوان تکیه‌گاه استفاده می‌کند.

خوشبختانه شرایط در روز سوم بهتر هم شد و امروز که بیش از یک هفته از الصاق پا گذشته حیوان ظاهرا هیچ‌گونه مشکل خاصی هم ندارد.»

شهرداری‌پناه معتقد است که حرکت‌هایی نمادین از این دست برای گونه‌های آسیب‌پذیر و در معرض خطر از چند جهت اهمیت دارد. نخست اینکه جامعه را با معضلات روز حیات‌وحش بیشتر آشنا می‌کند. دوم اینکه منجر به فرهنگ‌سازی می‌شود و این دقیقا همان هدفی بوده که از ابتدا نیز مدنظر مسوولان کلینیک بازپروری حیات‌وحش پردیسان و گروه مستندساز نیلوفر آبی قرار گرفته است.

به گفته این کارشناس حیات‌وحش، قدم‌های مثبت اینچنینی بدون‌تردید زمینه‌ساز فعالیت‌های تاثیرگذار بیش‌تر در آینده خواهند بود.