مشخصات و شرایط جغرافیایی:

دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: شناسنامه ارتقاء سطح منطقه به شرح ذیل می باشد:

- آگهی رسمی شماره ۱-۶۴۰۶  مورخ ۱۳۷۳/۸/۱۸ اعلام ممنوعیت شکار از تاریخ ۱۳۷۳/۷/۱ به مدت سه سال
- تمدید ممنوعیت شکار از تاریخ ۱۳۷۶/۷/۱ به مدت پنج سال
- تمدید ممنوعیت شکار از تاریخ ۱۳۸۱/۷/۱ به مدت پنج سال
- تمدید ممنوعیت شکار از تاریخ۱۳۸۷/۹/۱ به مدت پنج سال

سپس منطقه ملوسان طی مصوبه شماره ۳۵۰ شورای عالی محیط زیست (کمیسیون زیر بنائی دولت) مورخ ۱۳۸۹/۹/۲۹ با مساحت ۹۵۱۲ هکتار بعنوان منطقه حفاظت شده به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوست.

منطقه حفاظت شده ملوسان در فاصله ۲۴ کیلومتری شمال غربی شهرستان نهاوند، در محدوده طول جغرافیایی ۴۸ درجه و ۱۸ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۴ درجه و ۴۲ دقیقه تا ۳۴ درجه و ۴۲ دقیقه شمالی در استان همدان واقع گردیده است.

حدود اربعه منطقه:

شمالا: از منحنی تراز ۲۰۰۰ متری جنوب روستای گلیان به طرف شرق با گذشتن از جنوب روستاهای برفیان وجرا و در امتداد همان خط تراز به طرف شرق بعد از گذشتن از شرق روستای سادات آباد در امتداد همان خط تراز تا روستای ابودردا.

غربا: از محل تلاقی راه آهن با جاده شوسه طائمه – شادمانه به سمت شمال در امتداد جاده شوسه تا روستای شادمانه و از محل این روستا در امتداد جاده مالرو تا ابتدای دره شمالی مشرف به روستای قشلاق نجف و از این محل به خط مستقیم تا منحنی تراز ۲۰۰۰ متر جنوب روستای گلیان.

جنوبا: از محل تلاقی جاده سیاه دره با راه آهن به سمت غرب در امتداد راه آهن تا محل تلاقی با جاده شوسه طائمه – شادمانه.

شرقا: از منحنی تراز ۲۰۰۰ متری غرب روستای ابودردا به طرف جنوب در امتداد همان منحنی تراز غرب روستای هرهره و پس از گذشتن از این روستا در امتداد همان منحنی تراز تا غرب روستای باباکمال و سپس در امتداد خط الراس مشرق به جاده شوسه باباکمال – طائمه تا محل تلاقی با جاده شوسه سیاه دره و از این محل به سمت جنوب تا محل برخورد جاده سیاه دره با راه آهن .

منطقه حفاظت شده ملوسان با سیمای کوهستانی، دره ها و پناهگاه های فراوان، وضعیت پوشش گیاهی، منابع آبی و شرایط اقلیمی منطقه، زیستگاه مناسبی را فراهم نموده است.

راههای اصلی دسترسی به منطقه ملوسان راه روستایی گوشه سعدوقاص به طائمه و ملوسان می باشد که از کیلومتر ۱۴ جاده نهاوند – کرمانشاه شروع شده و پس از طی ۱۰ کیلومتر به پاسگاه ملوسان ختم می گردد.

کمترین ارتفاع موجود در منطقه در حدود ۱۶۰۰ متر از سطح دریا (واقع در جنوب غربی منطقه) و مرتفع ترین نقطه دارای ارتفاع ۲۹۱۰ متر از سطح دریا (در قله کوه شادمانه) در حدود مرکز منطقه واقع است.

از نظر تقسیم بندی حوزه های آبریز اصلی کشور، در حوزه آبریز کرخه، زیر حوزه گاماسیاب و واحدهای هیدرولوژیک ملایر و نهاوند – شیوان قرار گرفته است. در منطقه مذکور تعداد دوازده دهنه چشمه با دبی های گوناگون موجود می باشد که از مهمترین آنها می توان چشمه های دوزخ دره، لیساب، اسماعیل خانی، دره بید و موناک را نام برد.

در واقع این منطقه دارای کمترین مشکل کم آبی در بین مناطق استان همدان است.

وضعیت اجتماعی منطقه:

در داخل منطقه حفاظت شده ملوسان ۲ آبادی (سیاه دره و شادمانه) وجود دارد. در حاشیه منطقه هم آبادی های بابا کمال، گل زرد، هرهره، قشلاق نجف، میانگران، طایفه، ملوسان و ده سرخه‏ قرار دارد. در آبادی‏ های مورد نظر پرجمعیت‏ ترین طبقه سنی به افراد ۱۵ تا ۶۴ سال اختصاص دارد که شامل ۲۳۵۱ نفر است. این جمعیت نشان می‌دهد که حدود نیمی از جمعیت منطقه جمعیت جوان و‏ رو به رشد بوده و خواهان امکانات می‏باشند، ‏در‏ صورتی‏که شغل ‏و امکانات ‏برای آنها‏ در نظر‏ گرفته نشود ‏مهاجرت خواهند‏کرد.‏ کم‏ جمعیت‌‏ترین طبقه سنی مربوط به افراد ۶۵ سال و بیشتر است.

در منطقه مورد نظر الگوی زیست روستایی وجود دارد. براساس آمار سال ۱۳۸۵، شیوه‌های سکونت و الگوی زیست روستایی منطقه با توجه به وضع طبیعی آن، به ۳ تیپ دشتی، کوهستانی و تپه‏ ای و دره‏ ای‏ اختصاص دارد. سهم الگوی زیست ‌روستایی بر اساس تیپ کوهستانی‏- تپه ‏ای در ۷ آبادی، تیپ دره ای در ۱ آبادی و تیپ دشتی در ۲ آبادی ‏ می‏باشد.

از بین فعالیت‌های اقتصادی کشاورزی و دامداری، صنعت و خدمات، بخش کشاورزی در نقاط روستایی شهرستان نهاوند بیشترین تعداد افراد شاغل را به خود اختصاص داده است. اغلب مردم روستاهای داخل منطقه و همجوار با آن به کار کشاورزی و دامداری مشغول می باشند. همچنین قسمتی از اراضی ملی توسط اداره منابع طبیعی در غالب طرح های مرتع داری به دامداران واگذار شده است. سهم مشاغل صنعتی در نقاط روستایی شهرستان نهاوند در مقایسه با سهم فعالیت های کشاورزی در رده پایین تری قرار می گیرد. زمینه‌های اشتغال در خصوص صنایع دستی در شهرستان های فراگیر روستاهای منطقه ملوسان بسیار متنوع است. بسیاری از این فرآورده های دستی از شهرتی بسزا در سطح کشور برخوردار است. حتی برخی از صنایع دستی آن مانند صنعت سفالگری، ارزش صادراتی در مقیاس جهانی دارد. صنایع دستی در مناطق روستایی شهرستان نهاوند شامل فرش دستباف و صنایع چوبی است. فعالیتهای معدنی نیز در منطقه وجود دارد.

پوشش گیاهی:

بر طبق بررسی های صورت گرفته در منطقه حفاظت شده ملوسان تعداد ۱۵۲ گونه گیاهی وجود دارد. از این میان تعداد ۱۳۸ گونه علفی، تعداد ۳ گونه درختی، ۹ گونه درختچه ای و ۱۲ گونه بوته ای است.

در این منطقه گونه های گیاهی از قبیل هزار خار استوانه ای، سیاه تنگرس فارسی، تنگرس، کتان سفید، پونه سای مواج، پونه سای تنک، آویشن دنایی برگ نقره ای، آویشن، شلیل، مینای صخره ای، لبدیسی بوته ای نمدی، گل گندم زاگرسی، گل گندم بیابانی، زبان پس قفای غده دار، مریم گلی سیخک دار، لب خرگوشی و چار چار دنایی جزو گونه های در معرض تهدید می باشند.

گونه های شاخص جانوری:

در منطقه حفاظت شده ملوسان در مجموع تعداد ۲۵۳ گونه از ۵ رده جانوران شامل ۳۴ گونه پستاندار، ۱۶۴ گونه پرنده، ۳۴ گونه خزنده، ۴ گونه دوزیست و ۱۷ گونه ماهی گزارش شده است.

از بین گونه های پرندگان، لک لک سفید، عقاب دریایی دم سفید، سارگپه، سارگپه پا بلند، پیغو، قرقی، عقاب دو برادر، عقاب تالابی، عقاب شاهی، عقاب طلایی، کرکس، هما، دال، عقاب مار خور، بحری، بالابان، شاهین، لیل و دلیجه جزو گونه های ارزشمند تر می باشند.

از بین خزندگان، لاکپشت مهمیزدار و کورمار واز بین پستانداران، قوچ و میش، شنگ، کفتار، گرگ و خفاش نعل اسبی بزرگ گونه های در معرض تهدید منطقه می باشند.

تعارضات و تهدیدهای منطقه:

بهره برداری بی رویه و غیر اصولی از مراتع، چرای مفرط خارج از ظرفیت و عدم رعایت فصل و زمان چرا، حضور عشایر در منطقه و گذراندن فصل ییلاق، شخم مراتع به خصوص در نواحی شیب دار و انجام فعالیتهای کشاورزی، حضور شکارچیان و شکار غیر مجاز مهمترین عوامل تهدید کننده این منطقه بشمار می روند.