دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: بر طبق مصوبه شماره ۲۲۳ مورخه ۱۳۸۱/۳/۲۱ شورای عالی حفاظت محیط زیست ، قله سبلان (سلطان ساوالان) از محدوده ارتفاع ۳۶۰۰ متر از سطح دریاهای آزاد و به وسعت ۶۶۴۳ هکتار به عنوان اثر طبیعی ملی معرفی گردیده است.
از آنجایی که بر طبق تعریف ، اثر طبیعی ملی عبارت از پدیده های نمونه و نادر گیاهی ، حیوانی ، اشکال یا مناظر کم نظیر و کیفیت ویژه طبیعی زمین یا درختان کهنسال ویادگار تاریخی می باشد که به منظور داشتن محدوده متناسبی تحت حفاظت قرار می گیرند ، از این رو اثر طبیعی ملی سبلان به دلیل دارا بودن تمامی موارد ذکر شده در تعریف ، در زمره آثار طبیعی ملی قرار دارد. ارتفاع بیشینه قله ۴۸۱۱ متر از سطح دریاهای آزاد و بلندترین نقطه آذربایجان و دومین قله مرتفع کشور می باشد.
از ویژگی های طبیعی آن می توان به موارد زیر اشاره نمود :
-سنگ مقدس محراب یا محرابه -سنگ عقاب یا قارتال -دریاچه دهانه آتشفشان -یخچال ها و برف چال هایی با قدمت معادل عمر کوهستان -ارتفاعات و قلل با ویژگی های خاصی اراضی و محیطی شامل هرم داغ یا سبلان کوچک با ارتفاع ۴۵۸۷ متر ، کسری یا آقام داغ ارتفاع ۴۵۷۷ متر و جنوار داغی با ارتفاع ۳۹۵۰ متر .
از دره های معروف سبلان هم می توان به موارد ذیل اشاره نمود :
-صندوق لو دره سی -دره لنج آباد (گنزری دره سی) -دره اسب مرز (اسنز دره سی) -شیروان دره -دره الوارس یا قزل گول لر -دره موئیل -دره دوجاق -دره ساچلو -دره کرکری (مجنده) -دره کلیان -دمیرچی دره سی -رازلیق دره سی -دلیجه دره سی -دره اسماعیل کندی -دره اسبقران (اسبقران دره سی)
همچنین منطقه سبلان دارای چشم اندازهای بسیار با ارزش شامل آبشار گورگور وآبشار سردابه و آبشار شاه بولاغی می باشد . علاوه بر آن پتانسیل ارزشمند زیستی و طبیعی منطقه سبلان که در نوبه خود منحصربفرد می باشد شیروان دره می باشد . این دره معروفترین و مشهورترین دره سبلان است که از آبگرم شابیل واقع در شمال سبلان سلطان شروع می شود تا جنوبی ترین نقطه آن یعنی دریچه آت گلی امتداد دارد .
شیروان دره از طرف شرقی با جاده قوتورسویی و از جانب غرب به دامنه شمالی ایشیخ چیخماز محدود است و در خط القعر آن رودخانه شیروان چای جریان دارد . ارتفاع شیروان دره از ۱۴۰۰ متر از لاهرود تا ۲۷۰۰ متر از سطح دریاهای آزاد در منطقه شمال تغییر می کند. به عقیده برخی دانشمندان این دره در اثر حرکت یخچال های طبیعی دوره یخبندان بوجود آمده و در اثر فرسایش آب عمیق تر گردیده است. و عده ای دیگر از دانشمندان از جمله دکتر خیام معتقد هستند که این دره بر اثر کراتر (فرو افتادگی) که پس از آخرین مرحله آتشفشانها رخ می دهد، ایجاد شده است. نظر به وجود توف در سازه های آن ، توف به راحتی در اثر جریان های سطحی شسته شده و دره عمیق تر گردیده و دیواره های عظیم همراه با پدیده های فرسایش بر جای گذاشته است . این دره از صعب العبورترین و در عین حال از دیدنی ترین مناطق سبلان است . جاذبه های توریستی منطقه سبلان به دو گروه عمده جاذبه های طبیعی و جاذبه های تاریخی تقسیم می شوند . ارتفاعات متعدد و در جوار آن آبهای معدنی موجود ، وجود دریاچه های بزرگ و کوچک ، دشت و جلگه های وسیع پیرامونی ، شرایط آب و هوایی مساعد و مناسب ، همگی از استعدادها و قابلیت های بالقوه طبیعی فراغتی و استراحتی به شمار می آیند .
اکولوژی گیاهان منطقه سبلان:
فصل بهار آغاز فصل رویشی گیاهان مرتعی بوده که با ذوب شدن تدریجی برفهای زمستانی شروع می شود و در این مرحله ، مراتع را ژئوفیت های گلدار می پوشاند. گونه های تشکیل دهنده سینوزی اردیبهشت ماه مراتع سبلان ۷ گونه اصلی دارد که ۵گونه از آنها به تیره لاله ، یک گونه به تیره آلاله و گونه دیگر به تیره زنبق تعلق دارد. معرفی تنوع گونه ای گیاهان منطقه سبلان به ترتیب اهمیت و تیره های گیاهی:
تیره سیر (alliacea) ارتفاع رویشی۲۵۰۰۰-۳۳۰۰ متردارای ۲گونه که جزء ژئوفیت ها میباشند.
تیره تاج خروس ((amaranthacea پایین تراز۲۰۰۰متردارای۱گونه علف هرزوجزء تروفیت ها می باشد.
تیره زرشک (berberidaceae ) ارتفاع رویشی۲۳۰۰ متر دارای ۲ گونه بصورت درختچه و جزء نانوفانروفیت می باشند.
تیره گاو زبان (boraginaceae) ارتفاع رویشی آن تا ۳۰۰۰متری و دارای ۱۴ گونه علفی می باشند.
تیره گل استکانی (campanulaceae) ارتفاع رویشی آن ۱۳۰۰ تا۳۷۰۰متری دارای۶ گونه می باشند
تیره اقطی (( caprifoliaceae ارتفاع رویشی آن کمتر از ۲۵۰۰ متری دارای ۱ گونه می باشد.
تیره میخک (caryophllaceae ) ارتفاع رویشی آن ۱۴۰۰ -۳۱۰۰متری دارای ۹گونه علفی می باشند.
تیره اسفناجیان(( henopodiaceae ارتفاع رویشی آن تا۳۰۰۰متری دارای۵ گونه علفی می باشند
تیره سیستاسه( cistaceae) 1گونه در پایین دست سبلان ودر شیب رو به جنوب یافت می شوند.
تیره مرکبان( ( compositaeتا ارتفاع ۳۷۰۰متری وغالب آن کمتر از ۲۰۰۰متری ودارای ۱۳گونه که هرچند برخی ازاین گونه ها خوش خوراک هستند مثل بومادران، گل گندم، لیکن اکثرجنس این تیره علف هرزمی باشند مثل کنگر وحشی ، ساری تیکان … تیره شیب بو تا ارتفاع ۳۸۰۰ متری دارای۷ گونه که اکثر آن یکساله بوده و بصورت علف هرز میباشند.
تیره جگن ها (cyperaceae) 3500-3150متری دارای تنوع گونه زیادی بوده که بصورت دائمی (پایا) در سبلان وجود دارند.
تیره ریش بز(epedraceae) محدوده رویشی آن (قصر داغ واطراف گندیشمین) دارای۱گونه که به صورت فانوفانروفیت و کامفیت ظاهر می شود.
تیره فرفیون (euphorbiaceae)رویش آن تا ارتفاع ۲۵۰۰ متری و دارای ۳گونه پایا بصورت علف هرز می باشند.
تیره شاه تره fumariaceae) ) رویش آن تا ارتفاع ۲۸۰۰ متری دارای۲گونه بصورت علف هرز می باشد.
تیره شمعدانی (graniaceae) ارتفاع رویشی آن ۲۵۰۰ متری دارای ۳ گونه می باشند.
تیره گندیمان( gramineae یا (poaceae تا ارتفاع ۲۸۰۰ متری رویش دارندو دارای ۱۱ گونه که به استثنای چاودار گندمی همانند گیاهان مهاجم یا علفهای مرتعی بطور قابل ملاحظه در محدوده اراضی روستایی یافت می شوند.
تیره هزار چشم hypericaceae) ) رویش آن تا ارتفاع ۲۱۰۰ متری بوده ودارای۲ گونه می باشند.
تیره زنبق ((iridaceae ارتفاع رویشی آن ۲۸۰۰ متری و دارای۱ گونه بصورت دائمی و جزء ژئوفیت می باشد.
تیره نعناع (labiatae) ارتفاع رویشی آن ۳۲۰۰ متری بوده ودارای۳۳ گونه که اکثر آن پایابوده است.
تیره لا له ((liliaceae محدوده رویشی آن در اکثر ارتفاعات سبلان بوده ودارای دارای ۹ گونه می باشد.
تیره پنیرک ( malvaceae) ارتفاع رویشی آن۲۵۰۰ -۳۰۰۰بوده و دارای دو جنس و۴گونه بوده و ارزش حفاظتی آنها بیشتر از مرتعی می باشند.
تیره گل مفربی onagraceae) )رویش آن تا ارتفاع ۲۹۰۰ متری بوده ودارای ۳ گونه بصورت دائمی بوده است.
تیره کوکنیاریان ( papavaraceae) ارتفاع رویشی آن ۱۵۰۰-۳۴۰۰ متری بوده ودارای ۱ گونه papavara که در کلیه تیپ ها بویژه در یورت ها و چمن ها یافت می شود.
تیره پروانه واران ( (papilionaceae ارتفاع رویشی آن۱۵۰۰ -۳۸۰۰متری بوده ودارای ۲۶ گونه می باشد که از نظر حفاظت خاک گونه های با ارزش محسوب می شوند و گون خاردار بالش وشی تنها در سبلان دارای گلهای سفید رنگ می باشد.
تیره بارهنگ(plantaginaceaee) ارتفاع رویشی آن تا۳۰۰۰ متری بوده لیکن در ارتفاعات پایین تر از سطح انتشار بیشتری برخودار می باشند و دارای ۱ جنس بصورت پایا در سبلان وجود دارد.
تیره پلو مباژنیاسه piumbaginaceae)) محدوده رویشی آن فقط در شیب های رو به آفتاب مراتع غرب روستای گندشمن پراکنده است و دارای ۲ گونه بوده و از عناصر معروف منطقه ایرانی تورانی می باشد.
تیره ترشک potamagetonaceae)) ارتفاع رویشی آن ۲۹۰۰-۳۷۰۰ متری بوده و دارای ۲گونه می باشد.
تیره گوشاب ( potamagetonaceae) تا ارتفاع ۳۰۰۰متری رویش دارد که از گیاهان هیدروفیت بوده و دارای ۲ گونه می باشد.
تیره الاله (ranuncuiaeeae ) رویش آن تا ارتفاع ۲۸۰۰ متری بوده و دارای ۱۲ گونه می باشد.
اسپرک هاresedaceae) ) رویش آن پایین از ۲۰۰۰متری بوده ودارای ۱گونه می باشد و در محدوده اراضی روستایی از سطح انتشار وسیعی برخودار است.
تیره گل سرخ (rosaceae) ارتفاع رویشی آن۳۹۰۰-۲۰۰۰ متری بوده و دارای ۲۴ جنس که برخی از آنها بصورت علفی بوده وبعضی دیگر درخت یا درختچه می باشد.
تیره روناس rubiaceae) ) رویش آن تا ارتفاع ۲۵۰۰متری بوده ودارای ۶ جنس و۱۰ گونه می باشد.
تیره گل میمون ((scorphulariaceae ارتفاع رویشی آن ۲۰۰۰-۳۲۰۰ متری بوده ودارای ۶ جنس و ۱۷ گونه می باشد.
تیره بادنجانیانlanaceae ) (So محدوده رویشی آن چمن های پایین تر قسمت منطقه مشکین دیده می شود و دارای ۳ جنس و ۴ گونه می باشد.
تیره چتریان umbelliferae) ) ارتفاع رویشی آن ۱۹۰۰-۳۵۰۰ متری بوده ودارای ۱۲ جنس و ۱۴ گونه می باشد.
تیره گزنه (urticaceae ) ) رویش آن تا ارتفاع ۳۳۰۰ متری بوده ودارای ۲ گونه در سبلان دارد تیره سنبل الطیب valerianaceae) ) محدوده رویشی آن ارتفاعات تحتانی سبلان بوده که دارای ۲ گونه می باشد .
تیره قیچ ها zygophyllaceae) ) محدوده رویشی آن اراضی اراضی روستایی بوده و اسپند جزء این تیره بوده و دارای ۲ گونه می باشد .
بطور کلی در منطقه سبلان ۳۹ تیره و ۲۵۶ گونه شناسای شده و جگن ها از تنوع زیادی برخودار بوده که تعداد گونه های آن شناسایی نشده است. از این تعداد ۲۴ تیره در ارتفاع کمتر از ۳۰۰۰ متری و ۹ تیره بین ۳۰۰۰-۳۵۰۰ متری و ۶ تیره تا ارتفاع ۳۹۰۰ متری داخل محدوده آثار طبیعی ملی سبلان گسترش داردند که این ۶ تیره عبارتند از :تیره گل استکانی و مرکبان . حیات وحش: گونه های مهم حیات وحش این منطقه عبارتند از :خرس قهوهای، کل و بز ( پازن )،خار پشت اروپایی، انواع سمور سنگی ، تشی ، رودک ، سیاه گوش ، جوجه تیغی ، گرگ ، روباه معمولی ، راسو ، گرازوحشی، شغال ، خرگوش و از مهمترین گونه های پرندگان بومی منطقه نیز می توان به موارد ذیل اشاره نمود : عقاب طلایی ، سارگپه ، طرلان ، پیغو ، قرقی ، بحری ، لیل ، دلیجه ، دلیجه کوچک ، دم جنبانک ،انواع سهره ،جغد کوچک ، سبزقبا ، زنبورخوار ، هدهد ، انواع چلچله ، انواع چکاوک ، پرستو ، بلدرچین ، کبک معمولی ، کبک چل ، کبک دری ،کبوتر چاهی، بادخورک ، انواع کلاغ و انواع زاغ .
خزندگان منطقه:
سوسمار از خانواده SP Agamidae ، گرزه مار ( افعی) ، مار آتشی ، مار چلیپر ، لاک پشت مهمیزدار ، مار زنگی شب بو ،پروانه واران ،ترشک وگل سرخ .
(Aquila Chryaetos) کبک دری (Tetraogallus Caspius)
باید سبلان منطقه حفاظت شده شود تا در ان نسل پازن و قوچ ارمنی احیا شود…
پر طرفدار 17 0