پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: کاهش گازهای آلاینده، ارتقا کیفیت سوخت و خودرو ، تدوین استاندارد های ملی آلودگی آب و خاک، ممنوعیت ورود آزبست و تصویب نظام مدیریت سبز از مهمترین دستاوردهایی است که قائم مقام سازمان محیط زیست و معاون محیط انسانی معتقد است در کنار ضعف های اعتباری، نیروی انسانی، تشکیلاتی و قانونی این معاونت به آنها دست یافته و احیای شورای عالی محیط زیست، صندوق ملی محیط زیست و افزایش مشارکت های مردمی از مهمترین توصیه های علی محمد شاعری قائم مقام و معاون محیط انسانی سازمان محیط زیست برای مدیریت آینده این سازمان است.

به گزارش خبرنگار مهر، آلودگی هوا و ریزگردها از مهمترین چالش هایی است که محیط زیست در سال های اخیر با آن مواجه بوده. حالا دیگر نه تنها کارشناسان، صاحب نظران، نمایندگان مجلس و مسئولان محیط زیست که هر فرد عادی با مفاهیمی چون ذرات معلق،  شرایط هشدار، گازهای آلاینده و وارونگی هوا آنقدر آشنایی دارد که حتی اگر هیچ شناختی از محیط زیست نداشته باشد و مسائل مربوط به آن کوچکترین جایگاه و اهمیتی در زندگیش نداشته باشد پیگیر وضعیت آلودگی هوا به ویژه در شهرهای بزرگی مانند تهران است و از کم و کیف تأثیر خودروها، سوخت و صنایع بر افزایش میزان آلاینده ها خبر دارد.

بسیاری از کارشناسان وضعیت هوا و آلاینده ها را در بسیاری از شهر ها و استان های کشور در سال های اخیر هشدار دهنده می دانند و آن را عامل بسیاری از بیماری های قلبی، تنفسی و حتی سرطان ها عنوان می کنند.

وضعیت سوخت و خودرو که بارها از سوی خود مسئولان به عنوان مقصران اصلی آلودگی هوا در کلان شهر ها معرفی شده اند را همچنان نامناسب و غیر استاندارد عنوان می کنند، وضعیت تالاب ها را روز به روز بدتر و همکاری کشورهای همسایه برای رفع مشکل ریزگردها را در حد صفر عنوان می کنند و معتقدند در حال حاضر یا نهایتا ظرف یکی دو سال آینده با روند کنونی تمام استان ها درگیر ریزگرد ها خواهند شد.

اما علی محمد شاعری قائم مقام سازمان محیط زیست و معاون محیط انسانی این سازمان یعنی جایی که در آن مسائلی چون آلودگی هوا و ارزیابی زیست محیطی صنایع بررسی می شود، معتقد است سازمان محیط زیست در مدیریت فعلی دستاوردهای بسیار خوبی در حوزه معاونت انسانی و به ویژه کاهش آلودگی هوا داشته که گفتگویی که در پی می آید حاصل نشستی است که با وی در خبرگزاری مهر داشتیم.

خبرگزاری مهر گروه اجتماعی: با وجود اینکه به زعم بسیاری از کارشناسان و مسئولان در حال حاضر آلودگی هوا گذشته از معضلات زیست محیطی به یک مشکل اجتماعی بدل شده چه چیزی موجب شده که شما از عملکرد سازمان محیط زیست در این حوزه دفاع کرده آن را مثبت ارزیابی می کنید؟

علی محمد شاعری قائم مقام و معاون محیط انسانی سازمان محیط زیست: در معاونت انسانی سازمان محیط زیست در سال های اخیر اولین کاری که برای کاهش آلودگی هوا انجام شد مدیریت مصرف سوخت به عنوان یکی از اصلی ترین منابع آلودگی هوای کشور بود که در این زمینه اقداماتی نظیر کاهش مصرف، متنوع کردن سبد مصرف و ارتقا کیفیت سوخت انجام شد. در حقیقت با هدفمند کردن یارانه ها میزان مصرف بنزین بین ۶۰ تا ۷۰ میلیون لیتر در روز تثبیت شد که اگر این طرح اجرا نمی شد در حال حاضر میزان مصرف سوخت ۱۲۰ تا ۱۳۰ میلیون لیتر در روز برآورد می شد.

همچنین متنوع کردن سبد مصرف سوخت و افزایش استفاده از سوختی مانند CNG از ۴ میلیون لیتر در روز در گذشته به ۱۸ میلیون لیتر در روز در حال حاضر، به گونه ای که سهم CNG در سبد مصرف سوخت در کشور به ۲۲ درصد رسیده و از ۱۵ میلیون خورویی که در دنیا از گاز طبیعی به عنوان سوخت استفاده می کنند ۳ میلیون خودرو مربوط به ایران است، از دیگر اقداماتی است که در مدیریت مصرف سوخت انجام شده است.

ارتقا کیفیت سوخت هم از مهمترین اقدامات در این خصوص بود به شکلی که در حال حاضر از ۸ پالایشگاه کشور ۴ پالایشگاه به میزان حدود ۳۰ میلیون لیتر در روز سوخت با استاندارد یورو ۴ تولید می کنند. که این اقدام نقش بسیار مهمی در کاهش آلودگی هوا داشته و از این طریق میزان گوگرد در سوخت از ۷ هزار پی پی ام به کمتر از ۵۰ پی پی ام، میزان بنزن از ۵ درصد به ۱ درصد، آروماتیک های حلقوی  از ۷۰ درصد به کمتر از ۳۵ درصد و عدد اکتان بنزین از ۸۷ درصد به بالای ۹۳ درصد رسیده است.

صنایع آلاینده یکی دیگر از عوامل موثر در آلودگی هوا است و طی دو سال اخیر صنایع آلاینده هوا از ۴ هزار و ۳۰۰ واحد به ۲ هزار و ۷۰۰ واحد کاهش یافتند و همچنین ارتقا کیفیت ۸۵ درصد خودرو ها از یورو ۲ به یورو ۴ و موتور سیکلت ها از یورو ۲ به یورو ۳ در تست های نمونه (TA)  و ارتقا کیفیت ۵۰ درصد از خودرو ها در تست های (COP) از دیگر اقدامات موثر در کاهش آلودگی هوا بوده است.

آماری که می دهید شاید در ریز برنامه ها و بر روی کاغذ واقعی باشد اما همانطور که خوتان بارها اعلام کرده اید خودروسازان با لابی گری همواره از اجرای استاندارد یورو ۴ خودداری کرده اند و تا امروز استاندارد یورو ۴ چه در مورد سوخت و چه در مورد خودرو ها اعمال نشده است.

در حال حاضر ۵۵ درصد خودرو های داخلی تست تولید انبوه با استاندارد یورو ۴ را با موفقیت پاس کرده اند لذا تمامی تولیدات بهمن، پارس خودرو، کرمان موتور، مدیران خودرو و بیش از ۸۰ درصد مدل های خودروی ایران خودرو و سایپا تست های یورو ۴ را با موفقیت گذرانده اند که در شرایط تحریم کاری بس بزرگ است. همچنین تا پایان امسال طبق برنامه ای که وزارت نفت اعلام کرده ۴ پالایشگاه دیگر کشور سوخت یورو ۴ تولید و در جایگاه ها توزیع خواهند کرد.

یکی از دستاوردهایی که در حوزه محیط انسانی همواره از آن یاد می شود حذف و ممنوعیت ورود آزبست است اما گزارش ها همچنان نشان می دهد که این ماده در هوا وجود دارد؟

ممنوعیت ورود  آزبست به عنوان یک ماده سمی که موجب بروز بیماری های مختلف از جمله سرطان می شود و سالانه جان حدود صد نفر را می گیرد از یک سال و نیم گذشته در واقع دستاورد بسیار با اهمیتی است چرا که در حال حاضر جز ۵۰ کشوری در دنیا هستیم که جلوی واردات سالانه ۶۰ هزار تن آزبست به کشور را از طریق مبادی قانونی گرفته ایم و اجازه تولید هیچ گونه محصول آزبستی را نمی دهیم . اما آنچه که در گزارش ها حاکی از وجود آزبست در هواست یا از محصولاتی است که از قبل در انبارها مانده اند و یا محصولات آزبستی است که از طریق قاچاق به کشور وارد می شود.

حذف گازهای مخرب لایه ازن به میزان ۹ هزار و ۵۰۰ تن گازهای CFC و جایگزینی با گازهای سالم، حذف سموم متیل بروماید در کشاورزی، هالونها در آتش نشانی و گاز های فریونی در دارو های تنفسی از دیگر اقدامات در راستای کاهش آلاینده های هوا بوده است.

مجموع این اقدامات موجب شده در حال حاضر گازهای منو اکسید کربن، دی اکسید نیتروژن، دی اکسید گوگرد و ازن که در ابتدای دهه ۸۰ مهمترین چالش های کلان شهرها بودند به حد استاندارد برسند و به عنوان مثال غلظت گاز منو اکسید کربن که در سال ۸۳ برابر ۸۱ PSI بود امروز به کمتر از ۳۰ PSI برسد، یعنی حدود ۲٫۵ برابر کاهش یابد.

این در حالی است که در این سال ها هم تعداد خودروها افزایش یافته، هم مصرف سوخت بیشتر شده و هم فعالیت های شهری افزایش یافته است.

اما بسیاری از کارشناسان می گویند گازهای آلاینده همچنان با استاندارد های قدیمی سنجیده می شوند و چنانچه با استاندارد های روز دنیا که وزارت بهداشت هم بر آنها تأکید دارد سنجیده شوند بسیاری از روزها در شهری مانند تهران از نظر گازهای آلاینده در شرایط ناسالم و هشدار هستیم؟

استفاده از استاندارد های به روز دنیا به پیشنهاد وزارت بهداشت و سازمان محیط زیست اگر چه در کمیسیون زیر بنایی دولت تصویب شد اما قابلیت اجرایی ندارد چون در صورت استفاده از آنها بسیاری از روز ها مثلا در پایتخت در شرایط هشدار و اضطرار قرار می گرفت و باید تعطیل می شد که چنین امکانی در کشور ما وجود ندارد و به جز تشویش اذهان عمومی و احساس ناامنی نتیجه ای ندارد.. پیش از این هم آلودگی هوا با همین شاخص ها سنجیده می شده ضمن اینکه استاندارد هایی که در حال حاضر هم استفاده می شود مورد تایید سازمان بهداشت جهانی است و دربسیاری از کشور های پیشرفته  از جمله چین از همین استاندارد ها استفاده می شود.

آنچه مهم است این است که منابع آلاینده شناسایی و کنترل شوند که این موضوع هم با قوت در حال پیگیری است و نتیجه آن این است که سال به سال شاهد کاهش آلودگی هوا هستیم و به عنوان مثال در پایتخت در سال جاری تاکنون ۷۵ درصد روزها در شرایط سالم بوده اند در حالی که سال ۹۰ تنها ۳۶ درصد روزها ی تهران هوای سالم داشتند.

مسئله دیگری که کارشناسان همواره بر آن تأکید می کنند این است که شاخص هایی که آلاینده ها بر اساس آن سنجیده می شوند شاخص های روزانه است و برای کسانی که سالانه در این شرایط زندگی می کنند صدق نمی کند و باید سختگیرانه تر اعمال شود؟

تغییر استانداردها چیزی را عوض نمی کند آنچه مهم است روند کاهشی آلاینده ها است که به نظرم سازمان محیط زیست در آن موفق عمل کرده است.

یکی دیگر از مشکلاتی که بخش عمده ای از وقت و انرژی مسئولان را به خود اختصاص داده اما نتایج چندان درخشانی نداشته مدیریت پسماندهاست که در بسیاری از کشورهاای در حال توسعه و جهان سوم هم در حال حاضر این معضل به طور کامل بر طرف شده اما در ایران به نظر می رسد هنوز در ابتدای راهیم ؟

در حال حاضر مدیریت پسماندهای خانگی شامل مراحل جمع آوری، حمل و انتقال در ۸ کلان شهر و استان گلستان به میزان ۱۰۰ درصد انجام می شود و در ۱۰ استان دیگر نیز تا پایان سال این پسماندها به طور کامل مدیریت خواهند شد همچنین در حال حاضر ۸۵ درصد پسماند های بیمارستانی و ۱۰۰ در صد پسماند های ویژه کشاورزی مدیریت می شوند.

همچنین راه اندازی اولین کارخانه تولید پلاستیک زود تجزیه پذیر برای جایگزین کردن ۱۷۰ هزار تن پلاستیک دیر تجزیه پذیری که روزانه مصرف می شود از دیگر اقداماتی است که در راستای مدیریت پشماند انجام شده است.

آلودگی منابع اب و خاک هم از مواردی است که به معاونت شما مربوط می شود و میزان آلاینده ها در این منابع با استاندارد های جهانی فاصله زیادی دارد؟

از انجایی که استاندارد هایی که بر اساس آن شاخص های آلودگی آب و خاک سنجیده می شود باید با شرایط محیط هر منطقه ای تناسب داشته باشد مهمترین اقدام در این زمینه که با همکاری وزارت بهداشت، نفت، صنایع، نیرو، کشاورزی و سازمان ملی استاندارد انجام شد تدوین استانداردهای ملی آب و خاک برای کشور برای اولین بار بود.

همچنین کاهش مصرف سموم و کودهای شیمیایی و جایگزین کردن آنها با کودهای آلی و مبارزه بیولوژیک، ۳۰ هزار پایش لحظه ای از منابع آلاینده آب و خاک، مدیریت و تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی حدود ۴۰ درصد از شهرهای با جمعیت بالای ۲۰۰ هزار نفر جمعیت و افزایش پایش های غیر لحظه ای، خود اظهاری و آزمایشگاه های معتمد از دیگر اقداماتی است که در راستای کاهش منابع الاینده اب و خاک شده است.

در مجموع مهمترین اقداماتی که در حوزه معاونت انسانی سازمان محیط زیست انجام شده  به اعتقاد شما که بالاترین مقام مسئول در این حوزه هستید کدامند؟

تصویب طرح جامع کاهش آلودگی هوا در ۸ کلان شهر، تصویب آیین نامه نظام مدیریت سبز، تصویب بسته حمل و نقل الکتریکی، تصویب استانداردهای آلودگی آب و خاک، ممنوعیت واردات آزبست، افزایش طرح های مشمول ارزیابی از ۳۳ عنوان به ۵۳ عنوان، تصویب آیین نامه ارزیابی دائمی زیست محیطی پروژه ها، کاهش سن فرسودگی خودروها در کلان شهر ها، منع استقرار صنایع در شعاع ۳۰ کیلومتری کلان شهرها، اخذ عوارض آلایندگی از کشتی های در حال تردد، افزایش سرانه فضای سبز به میزان یک مترمربع به ازای هر نفر در سال، افزایش حمل و نقل عمومی از ۲۵ درصد به ۵۰ درصد در تهران، کرج و اصفهان و از رده خارج کردن ۱ میلیون ۳۲۰ هزار خودرو ی فرسوده از مهمترین دستاوردهای این حوزه در زمان مدیریت بنده بوده است.

اما به نظر می رسد بسیاری از این دستاورد هایی که نام بردید در حد مصوبه باقی مانده اند و تا اجرایی شدنشان زمان زیادی باقی است؟

چنین تصوری ندارم و بسیاری از بندهای این مصوبات مو به مو اجرایی شده اما برخی از آنها هم که به دلیل عدم همکاری سایر بخش ها انجام نشده همین که مصوب شده اند راه فرار از قانون را بر متخلفان دیر یا زود می بندد و اهمیت بسیار زیادی دارد.

مهمترین اقداماتی که می خواستید در این معاونت انجام دهید اما هرگز نتوانستید چه بودند؟

همیشه آرزو داشتم که می توانستم مهار کامل ریزگردها در کشور، کنترل و مقابله با پدیده بیابانزایی، مقابله با تنش آبی و کاهش بهره برداری صنعتی از جنگل های بی نظیر شمال و حذف کامل منابع آلاینده های آب، هوا و خاک کشور را شاهد باشم که البته تحقق این آرزو نیازمند به میدان آمدن تمام دستگاههای اجرایی و مردم است.

گمان می کنید مهمترین چالش های سازمان محیط زیست در حال حاضر کدامند؟

در واقع تمام مشکلات سازمان محیط زیست از عدم هماهنگی بین تشکیلات و ساختار این سازمان با مأموریت هایش ناشی می شود در حقیقت سازمان محیط زیست یکی از سازمان هایی است که مردم از آن بیشترین مطالبات را دارند اما از یک سو اعتبارات و نیروی انسانی متناساب با این مطالبات در این سازمان وجود ندارد و از سوی دیگر اختیارات سازمان محیط زیست با مسئولیت هایش نمی خواند. همچنین وجود چند تشکیلات با وظایف و مسئولیت های موازی در زمینه محیط زیست و منابع طبیعی در کشور موجب شده که در بسیاری از موارد این دستگاه ها یا مسئولیت را به گردن هم می اندازند و یا دوباره کاری کرده اعتبارات را هدر می دهند.

آیا یکپارچه نبودن سازمان های مرتبط به موضوعات زیست محیطی تنها در کشور ما وجود دارد؟

در حال حاضر در بیش از ۱۳۰ کشور دنیا سازمان هایی مانند محیط زیست، جنگل ها و مراتع، شیلات و هواشناسی که وظایف مشترک دارند تشکیلاتی یکپارچه دارند.

با این تفاسیر کمبود اعتبارات و نیروهای حفاظتی را مهمترین چالش های این سازمان می دانید؟

اختصاص تنها ۱۴ صدم درصد (نزدیک به صفر) از کل بودجه کشور و کمترین تعداد نیروی انسانی به سازمان محیط زیست نشان می دهد که با وجود تأکید مقام معظم رهبری نسبت به اهمیت محیط زیست در کشور هنوز هم این مقوله جایگاه شایسته ای در کشور ندارد.

این مواردی که اشاره کردید اشکالاتی است که سیستم کلان مدیریتی کشور برای محیط زیست ایجاد کرده چه انتقادی نسبت به عملکرد خود مسئولان سازمان محیط زیست دارید؟

انحلال شورای عالی حفاظت محیط زیست و ابقا آن به عنوان زیر مجموعه کمیسیون زیربنایی دولت بدترین اتفاقی بود که در سال های اخیر در سازمان رخ داد و امیدوارم در مدیریت بعدی شورای عالی محیط زیست مانند شورای عالی آب و شورای عالی مسکن و شهر سازی به لحاظ اهمیت و نقش راهبردی که دارد جایگاه واقعی خود را پیدا کند و به صورت مستقل احیا شود.

ضعف قوانین و مقررات و نداشتن ابزارهای قانونی و پشتیبانی های لازم برای مقابله با تخلفات زیست محیطی از دیگر چالش های اصلی سازمان محیط زیست است که امیدواریم در مدیریت آینده در اولین فرصت با ارائه احکامی درحد ضابطین دادگستری به نیروهای حفاظتی سازمان و به کارگیری نیروهای واکنش سریع در یگان حفاظتی سازمان بتوان به صورت لحظه ای و با اقتدار جلوی تخلفات ایستاد چرا که به تجربه ثابت شده هر جایی که مقررات محکمی در حمایت از محیط زیست وجود داشته مقابله با عوامل مخرب به آسانی صورت گرفته است.

ما باید این واقعیت را بپذیریم که پیشگیری از تخلفات با وضع قوانین مناسب بسیار آسانترو مفید تر از مقابله با تخلفات و اخذ جرایم است لذا تشکیل دادگاه ویژه تخلفات زیست محیطی در کشور را بسیار ضروری می دانم.

ضعف فرهنگی از دیگر مشکلات عمده محیط زیست در کشور است که این موضوع همکاری و مشارکت مردم  و تمام دستگاه های اجرایی، قضایی و قانون گذار را می طلبد.

اگرچه بسیاری از دستگاه ها و مردم همچنان محیط زیست را یک مسئله لوکس و فانتزی می پندارند اما سازمان محیط زیست نیز در زمینه فرهنگ سازی زیست محیطی هیچ کار شاخصی انجام نداده است؟

رسانه ها یکی از مهمترین ابزارهایی هستند که در فرهنگ سازی نقش عمده ای دارند که دست کم  ارتباط معاونت محیط انسانی سازمان محیط زیست با رسانه ها در این دوره مدیریت بسیار زیاد بوده و جزیی ترین اتفاقات و مشکلات و حتی رایزنی ها در اولین فرصت اطلاع رسانی شده است. همچنین قرار بود با همکاری رسانه ملی یک شبکه زیست محیطی که به صورت شبانه روزی به مسائل زیست محیطی بپردازد راه اندازی شود که البته هنوز در حد برنامه ریزی ابتدایی است.

اما مهمترین عامل در فرهنگ سازی نقش مشارکت های مردمی و تشکل های غیردولتی است که قبول دارم در این دوره بسیار کمرنگ شده و در مدیریت بعدی به صورت جدی باید به آن توجه شود.

توسعه اقتصاد محوری که در حال حاضر در کشور رایج است را تا چه اندازه عامل تخریب محیط زیست می پندارید؟

توسعه اگر به شکل پایدار و هماهنگ با ملاحظات و استانداردهای زیست محیطی باشد منافاتی با محیط زیست ندارد اما باید این ملاحظات متناسب با چالش ها، بحران ها و ظرفیت های هر منطقه و بر اساس آمایش سرزمین باشد و نمی توان نسخه و الگویی مشابه برای توسعه پایدار در تمام نقاط کشور پیچید که اگر چنین می شد حالا از ۵ هزار و ۷۰۰ کیلومتر مربع دریاچه ارومیه تنها ۲ هزار کیلومتر باقی نمی ماند و ریزگردها این چنین عرصه را بر مردم بیشتر استان های کشور تنگ نمی کردند.

مهمترین توصیه ای که برای مدیریت آینده سازمان محیط زیست دارید چیست؟

یکی از مهمترین اقداماتی که مدیریت آینده سازمان باید در دستور کار خود قرار دهد عملیاتی کرد صندوق ملی محیط زیست و تلاش برای واریز کردن جرایم ناشی از تخلفات زیست محیطی که سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد تومان برآورد می شود در این صندوق است که البته در این زمینه همکاری نمایندگان مجلس ضروری است.

همچنین زمینه سازی برای مشارکت سازمان های غیر دولتی با سازمان محیط زیست، تصویب  منشور حفاظت محیط زیست در دولت یازدهم که تمام دستگاهها را ملزم به رعایت ضوابط زیست محیطی می کند، رایزنی برای ایجاد دفاتر توسعه پایدار و محیط زیست در تمام وزارتخانه ها، احیا شورای عالی محیط زیست و افزایش اقتدار مالی، ساختاری، نیروی انسانی و مقرراتی سازمان محیط زیست از مهمترین اولویت های مدیریت بعدی این سازمان باید باشد.

گفتگو: بهار سلاحورزی