نقشه ماهواره ای:

 

مشخصات و شرایط جغرافیایی:

پایگاه خبری دیده بان محیط زیست و حیات وحش ایران: منطقه گاندو طی مصوبه شماره ۲۴ شورای عالی محیط زیست مورخ ۱۳۴۹/۱۲/۲۳ با مساحت ۴۶۵۱۸۱ هکتار با نام منطقه حفاظت شده گاندو (باهوکلات) به مناطق تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست پیوسته است و در سال ۱۳۶۱ به منطقه حفاظت شده گاندو تغییر نام یافت.

گاندو نامی است محلی برای تمساح مردابی یا تمساح پوزه کوتاه ایرانی بوده و وجه تسمیه منطقه حفاظت شده گاندو نیز حضور این گونه کم‌نظیر و با ارزش در این منطقه است.

منطقه حفاظت شده گاندو در انتهای گوشه جنوب شرقی کشور در استان سیستان و بلوچستان و در طول مرز ایران و پاکستان قرار دارد و محدوده آن در مسیر رودخانه سرباز و باهو کلات بوده و تا دریای عمان ادامه می‌یابد. این منطقه در محدوده شهرستان های چابهار، سرباز و بخش هایی از شهرستان نیکشهر واقع شده است و از رودخانه ها و آبگیرهای محل زیست تمساح تالابی، اراضی ساحلی مجاور دریای عمان، ‌رویشگاه جنگل های حرا و زیستگاه زادآوری بسیاری از پرندگان،‌ کوه ها و ارتفاعات واقع در شمال، شمال شرق و شرق منطقه و همچنین اراضی پست مرکز و جنوب منطقه یا همان دشت با هوکلات تشکیل شده است. وجود جنگل‌های حرا و تالاب‌های موجود در خلیج گواتر نیز باعث ارزش‌گذاری بین‌المللی این ناحیه شده است.

تمساح پوزه کوتاه ایرانی گونه‌ای است که پراکنش جهانی آن منحصر به کشورهای ایران، پاکستان، هندوستان، نپال و بنگلادش بوده و در برمه (میانمار) نسل آن منقرض شده است. تنها زیستگاه این گونه در کشورمان نیز منطقه حفاظت شده گاندو است که زیستگاه های تمساح در آن از شهرستان سرباز در مسیر رودخانه سرباز شروع شده و پس از ادامه در مسیر این رودخانه و رودخانه باهوکلات به برکه کلانی در نزدیکی هور باهو ختم میشود.

استان سیستان و بلوچستان بطور متوسط هر ۳۰ سال یکبار دوره‌های خشکسالی را پشت سر گذاشته است. بروز یک دوره طولانی خشکسالی ۶ ساله از سال ۱۳۷۹ در زیستگاههای این منطقه و خشک شدن بخش های زیادی از رودخانه سرباز و باهوکلات بیم آن را میرود که نسل این گونه در ایران رو به انقراض بگذارد.

بروز سیلاب‌های سنگین در زیستگاه گاندو و بلعیده شدن نوزادان توسط همنوعان بالغ خود از عوامل طبیعی تهدید تمساح پوزه کوتاه ایرانی به شمار می رود. ازبین بردن زیستگاه این گونه برای فعالیتهای کشاورزی، استفاده بیرویه از آب برکه‌ها به واسطه پمپاژ و حفر کانال، تغییر در ترکیب آب شیرین رودخانه بواسطه انواع آلودگی های شیمیایی از قبیل آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها، قارچ‌کش‌ها، روغن موتور و مواد شوینده میتواند برای تمساح‌ها فاجعه‌آمیز بوده و بطور مستقیم یا غیرمستقیم نسل آنها را در معرض مخاطره قراردهد، کما اینکه موارد انقراض نسل این گونه در سایر زیستگاه های آن در پنجاب پاکستان، میانمار و بخش هایی از هندوستان نیز اتفاق افتاده است.

طی آخرین سرشماری تعداد شمارش شده این گونه بر اساس مشاهده مستقیم توسط اکیپ های سرشماری ۲۰۱ تمساح اعلام شده است. هرچند تمساح گونه‌ای بسیار باهوش و خجالتی است و به همین دلیل مشاهده مستقیم آن کاری دشوار است بنابراین با توجه به احتمال زیاد عدم مشاهده تعداد زیادی تمساح توسط اکیپ های سرشماری، تعداد تخمینی حضور این گونه در منطقه دو برابر تعداد مشاهده شده یعنی حدود ۴۰۰ تمساح تخمین زده می شود.

ساختمان چشم در تمساح‌ها به شکلی است که تابش نور شدید به آن بازتابشی براق و واضح به رنگ قرمز بوجود می آورد و همین خصوصیت سبب میشود که سرشماری تمساح‌ها در شبها که تاریکی و سکوت باعث کاهش استرس تمساح میشود آسان‌تر از روز انجام شود.

زیستگاه تمساح‌های پوزه کوتاه ایرانی در طول مسیر رودخانه سرباز در منطقه حفاظت شده گاندو و یک رودخانه در محور نیک شهر می باشد.

این جانور ۶۶ تا ۶۸ دندان و پاهای کوتاه دارد. فصل جفت‌گیری تمساح پوزه کوتاه ایرانی در اسفند ماه بوده و در اردیبهشت ماه حدود ۳۰ تخم می گذارد که در خرداد و تیر نوزادان از تخم بیرون می آیند. بیشترین تهدید تمساح پوزه کوتاه ایرانی خشکسالی و تخریب زیستگاه است. برخی تمساح‌ها نیز در مسیرهای تردد خود به دلیل برخورد با خودروها مورد تهدید قرار میگیرند.

مردم منطقه بلوچستان به این گونه علاقه‌مند بوده و برای حفاظت از گاندو خدمات و همکاریهای مطلوبی را با مامورین اجرایی محیط زیست استان داشته‌اند.

بر اساس یک باور قدیمی در بومیان منطقه، وجود تمساح در برکه‌ها باعث برکت و وسعت روزی مردم منطقه میشود و به همین دلیل بومیان به هیچ وجه اقدام به شکار تمساح نمی کنند.

ایستگاه تکثیر و تحقیقات ریکوکش:

ایستگاه ریکوکش چابهار در حوالی روستای درگس واقع در کیلومتر ۳۰ محور ارتباطی جکیگور – چابهار در حریم رودخانه سرباز با هدف تحقیقات و تکثیر و پرورش تمساح پوزه کوتاه مردابی در شرایط اسارت در سال ۱۳۸۹ راه اندازی گردید.

در حال حاضر ۳۰ تمساح پوزه کوتاه مردابی بالغ در سایت ریکوکش در فضایی طبیعی به مساحت ۱۰ هکتار نگهداری می شوند و بصورت دستی بوسیله مرغ زنده تغذیه می شوند.

گونه های شاخص جانوری:

تاکنون از تعداد ۱۶۰ گونه پستاندار موجود در ایران تعداد ۲۸ گونه متعلق به ۶ راسته و ۵ خانواده و از مجموع ۵۱۵ گونه پرنده شناسایی شده در ایران، تعداد ۱۹۲ گونه متعلق به ۵۲ خانواده و ۱۲۳ جنس و از تعداد کل خزندگان شناسایی شده در ایران که جمعا ۲۰۹ گونه هستند تعداد ۷۱ گونه متعلق به ۴۲ جنس و ۱۳ خانواده و از کل دوزیستان ایران که ۱۷ گونه میباشد تعداد ۴ گونه در این منطقه شناسایی شده اند.

منطقه حفاظت شده گاندو با دارا بودن رودخانه هایی چون سرباز و باهوکلات تاکنون ۱۲ گونه ماهی از ۵ خانواده و ۱۰ راسته شناسائی شده اند.

گونه شاخص جانوری این منطقه تمساح پوزه کوتاه ایرانی (گاندو) است.

منطقه حفاظت شده گاندو محل بسیار خوبی برای زیست پستاندارانی از قبیل جبیر، کفتار، شغال و سنجاب بلوچی است. همچنین آبزیان و دوزیستانی از جمله لاک پشت سبز دریایی، ماهی گل خورک و پرندگانی از قبیل چاخ لق، دراج، شبگرد بلوچی، گنجشک بلوچی، شهد خور، عقاب دشتی و بسیاری از پرندگان خاص شبه قاره هند در این محدوده قابل مشاهده است.

پوشش گیاهی:

از نظر تنوع پوشش گیاهی، این منطقه از دامنه تا قله کوه مشتمل بر انواع درختان گرمسیری، استپ کوهپایه‌ها و گونه‌های گیاهی نواحی سردسیر بوده و اغلب دره‌های آن پوشیده از درختان و درختچه‌ها است.

دشت‌ها با ارتفاعات میانی منطقه حفاظت شده گاندو عرصه گونه‌هایی همچون آکاسیا، کندر، کهور و استبرق است و از ارتفاعات میانی تا قله کوه‌ها، جایگاه درختانی چون بنه و بادام است.

رخدادهای منطقه:

- دستگیری سه نفر شکارچی متخلف که اقدام به شکار پنج قطعه پرنده حمایت شده دراج کرده بودند در مهرماه ۱۳۹۱

- تکثیر موفقیت آمیز ۱۰ تمساح پوزه کوتاه مردابی (گاندو) برای نخستین بار در کشور در سایت تکثیر ریکوکش (لینک مرتبط)

- یک تمساح پوزه کوتاه مردابی ۹ مهرماه ۱۳۹۲ با ورود به روستای بلکن از توابع شهرستان سرباز دو راس بز اهلی را کشت. (لینک مرتبط)

- زنده گیری و انتقال یک عدد تمساح پوزه کوتاه که وارد روستای دک باهو از توابع چابهار شده بود (لینک مرتبط)

تصاویر منطقه حفاظت شده گاندو: